Σειρά γέννησης, προσωπικότητα και εξέλιξη στη ζωή

Η επίδραση που έχει η σειρά γέννησης μέσα στην οικογένεια είναι κάτι που έχει μελετηθεί εδώ και πολύ καιρό, με κύριο εκφραστή της ιδέας αυτής τον μαθητή του Φρόυντ, Αντλερ. Σίγουρα δεν πρόκειται για γενικεύσεις τύπου "αστρολογίας" (ότι αν ανήκεις σε μια κατηγορία, σίγουρα διαθέτεις ορισμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας) αλλά πάλι τα πρωτότοκα παιδιά υφίστανται σε γενικές γραμμές παρόμοιες εμπειρίες και συναισθηματικά βιώματα, όπως και τα δευτερότοκα, και τα μοναχοπαίδια, και οι "βενιαμίν". Το παρακάτω άρθρο μας ενημερώνει σχετικά με την ψυχολογική μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς και προσωπικότητας, ανάλογα με τη σειρά γέννησης:

Τα γονίδια μπορεί να δώσουν απαντήσεις στο γιατί ένας άνθρωπος τρέχει  γρήγορα. Η χημεία του εγκεφάλου μπορεί να εξηγήσει γιατί κάποιος είναι πιο επιρρεπής στην κατάθλιψη. Για τον τρόπο ζωής που ακολουθεί κάποιος, όμως, οι επιστήμονες συνιστούν να κοιτάξουμε στις αδελφικές σχέσεις και τη σειρά γέννησης μεταξύ των αδελφών.

Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότεροι ερευνητές πιστεύουν πως η σειρά με την οποία έχει γεννηθεί κάποιος στην οικογένεια παίζει σημαντικό ρόλο όχι μόνο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και στην υγεία, αλλά ακόμη και στην επιτυχημένη ή όχι επαγγελματική πορεία.

Είναι χαρακτηριστικό ότι πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου Μπράντεϊς στη Μασαχουσέτη έδειξε ότι το να έχει κανείς μικρότερο αδελφό μπορεί να συμβάλει στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης κατά 3% έως 5,9%, ενώ εάν έχει μικρότερη αδελφή η αύξηση είναι κατά 3,8%. Κι αυτό γιατί τα πρωτότοκα παιδιά αισθάνονται στρες με την άφιξη ενός μικρότερου παιδιού στο σπίτι, ενώ παράλληλα θα πρέπει να διεκδικούν την προσοχή των γονιών τους.

Για τους περισσότερους, πάντως, αποτελεί μεγάλη έκπληξη η επιστημονική διαπίστωση ότι τα αδέλφια μας - η σχέση μαζί τους αλλά και η σειρά γέννησης - μπορεί να είναι υπεύθυνα τόσο για την οικονομική μας σταθερότητα όσο και για το αν ο γάμος μας θα κρατήσει πολλά χρόνια. Κι αυτό, εξηγούν επιστήμονες, όπως η ψυχολόγος Κάθριν Σάλμον, συγγραφέας του βιβλίου «Η κρυφή δύναμη του μεσαίου παιδιού», συμβαίνει κυρίως στα δεύτερα παιδιά, τα οποία τυχαίνει να είναι λιγότερο εγωκεντρικά από τα μεγαλύτερα αδέλφια τους και λιγότερο χαϊδεμένα από τα μικρότερα. Σε έρευνα που έκανε, βρήκε ότι 80% των μεσαίων παιδιών παραμένουν πιστά στους συντρόφους τους. Το αντίστοιχο ποσοστό για τα πρωτότοκα είναι 65% και για τα μικρότερα αδέλφια 53%.

Η 8χρονη Αγγελική είναι η μεγάλη κόρη της Ιωάννας Παπαγιάννη, ενώ ο Νίκος και η Μαριλένα τα δύο μικρότερα αδέλφια. Μάλιστα, επειδή η Μαριλένα γεννήθηκε ένα λεπτό αργότερα από τον δίδυμο αδελφό της, στο σπίτι την αποκαλούν «μικρή». «Είναι τρεις διαφορετικοί χαρακτήρες και διαπιστώνουμε ότι η χρονική σειρά με την οποία γεννήθηκαν επηρεάζει και τη συμπεριφορά τους. Για παράδειγμα, η μεγάλη μας κόρη βγάζει έναν ανταγωνισμό ως προς τα αδέλφια της, ζηλεύει περισσότερο και είναι αυτή που συνήθως θα έχει το παράπονο ή την αίσθηση της αδικίας. Κι αυτό γιατί, μέχρι να έρθουν στην οικογένεια τα δίδυμα, η Αγγελική ήταν η κυρίαρχος. Οσο για τα μικρότερα, είναι πιο επαναστάτες και σε αυτό ίσως συνέβαλε και το γεγονός ότι εμείς ως γονείς στο πρώτο παιδί ήμασταν πιο σφιγμένοι, πιο κολλημένοι στα "πρέπει", ενώ στα μικρότερα ξέραμε τι να περιμένουμε ή τι συμβαίνει», εξηγεί στα «ΝΕΑ» η Ιωάννα Παπαγιάννη.

Πρώτα και καλύτερα;

Πολλοί είναι οι ερευνητές οι οποίοι έχουν ασχοληθεί με το φαινόμενο «πρώτο παιδί»: η πλειονότητα των νικητών του βραβείου Νομπέλ είναι πρωτότοκα παιδιά, ενώ στα διάσημα πρώτα παιδιά συγκαταλέγονται τόσο η Βασίλισσα Ελισάβετ όσο και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ. Ετσι, αρκετές είναι οι μελέτες που έχουν γίνει με αντικείμενο την εξυπνάδα, την επιτυχία αλλά και την υγεία των πρωτότοκων παιδιών. Νορβηγοί επιστήμονες έδειξαν ότι τα παιδιά που έρχονται πρώτα στην οικογένεια είναι γενικά πιο έξυπνα από τα μικρότερα αδέλφια τους. Μάλιστα, το IQ είναι κατά μέσο όρο τρεις μονάδες υψηλότερο από αυτό των αδελφών τους, οι οποίοι έρχονται δεύτεροι στη σειρά. Είναι όμως και πιο επιτυχημένα, αυτό τουλάχιστον δείχνει μια παλαιότερη έρευνα του 2010, σύμφωνα με την οποία 43% όσων κατέχουν θέση στο διοικητικό συμβούλιο εταιρειών είναι πρωτότοκα, ενώ αντίθετα μόλις 23% είναι τα μικρότερα αδέλφια στην οικογένεια. Το να είναι κανείς πρωτότοκος έχει, όμως, και τα αρνητικά του. Σύμφωνα με αποτελέσματα του Ινστιτούτου Καρολίνσκα στη Στοκχόλμη, οι πρωτότοκοι άνδρες παθαίνουν συχνότερα καρκίνο των όρχεων απ' ό,τι τα μικρότερα αδέλφια τους.

Τα παιδιά - «σάντουιτς»

Μπορεί να θεωρούνται οι επαναστάτες της οικογένειας, ωστόσο τα δεύτερα - μεσαία παιδιά αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης: τα μεγάλα αδέλφια παίρνουν όλη τη δόξα και την προσοχή, τα μικρότερα συγχωρούνται πολύ εύκολα για τις αταξίες, ενώ τα μεσαία αγωνίζονται να κερδίσουν λίγη από την προσοχή των γονέων. Αλλωστε, σύμφωνα με τα ευρήματα έρευνας του Πανεπιστημίου του Γουισκόνσιν, οι γονείς περνούν 10% λιγότερο χρόνο με τα μεσαία παιδιά και ξοδεύουν λιγότερα χρήματα γι' αυτά, κάτι που μπορεί να τα κάνει να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Τα μεσαία παιδιά έχουν, όμως, και πλεονεκτήματα. Πρόσφατα, έρευνα που πραγματοποίησαν αμερικανικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα των οικονομικών, έδειξε ότι 65% των μεσαίων παιδιών βάζουν χρήματα στην άκρη. Παράλληλα, παρά τα όσα πιστεύουν οι περισσότεροι, τα μεσαία παιδιά έχουν τη δυνατότητα να γίνουν πολύ πετυχημένοι επιχειρηματίες. Κι αυτό γιατί, εξηγούν οι ειδικοί, η σειρά γέννησής τους τους μαθαίνει να περιμένουν με υπομονή την προσοχή των γονέων, κάτι που τους γεμίζει με μεγάλα αποθέματα επιμονής.

Οι βενιαµίν

Μένουν για πάντα τα «μικρά» της οικογένειας, αλλά σύμφωνα με τους ειδικούς αυτό έχει πολλές αρνητικές επιπτώσεις. «Είναι τα παιδιά που πολλές φορές δεν τα παίρνουν σοβαρά, τους φέρονται απελπιστικά χαϊδευτικά, υπερπροστατευτικά και με επιείκεια. Αυτό, βέβαια, έχει ως συνέπεια στις ενήλικες σχέσεις τους - είτε αυτές είναι φιλικές είτε συντροφικές - να απαιτούν την ίδια επιείκεια και φροντίδα», σημειώνει η κοινωνική λειτουργός Δήμητρα Θεοφίλη.
Τα στερνοπούλια πάντως, σύμφωνα με μελέτες, είναι κι αυτά που τραυματίζονται πιο συχνά. Μια πρόσφατη έρευνα στα νοσοκομεία της Ιερουσαλήμ έδειξε ότι τα τελευταία παιδιά της οικογένειας επισκέπτονταν τα νοσοκομεία εξαιτίας τραυματισμών κατά 50% συχνότερα από τα μεγαλύτερα αδέλφια τους. Κι αυτό γιατί είναι πιο πρόθυμα να παίρνουν ρίσκα. Παράλληλα, οι βενιαμίν είναι και τα παιδιά που εμβολιάζονται λιγότερο από τα αδέλφια τους, αφού συχνά οι γονείς έχουν να μοιράσουν τον χρόνο τους σε πολλές υποχρεώσεις και έτσι ξεχνούν τα παιδικά εμβόλια.

Η µάχη στο τραπέζι

Τα παιδιά κάθονται γύρω από το οικογενειακό τραπέζι για να σερβιριστεί το γεύμα. Μόλις η μητέρα αφήνει και το τελευταίο πιάτο, ξεκινά η μάχη. Τα αδέλφια αρχίζουν να μαλώνουν για το ποιο θα πάρει το πιάτο με το περισσότερο φαγητό, ποιο θα κάτσει στην ίδια θέση με την προηγούμενη ημέρα ή ποιο θα φάει γρηγορότερα για να μπορεί να παίξει μετά.

Σε αρκετές οικογένειες οι σκηνές αυτές είναι καθημερινές. Αυτό όμως που οι περισσότεροι δεν έχουν σκεφτεί ποτέ είναι πως η αδελφική αντιπαλότητα ακόμη και στο οικογενειακό τραπέζι παίζει ρόλο στη διαμόρφωση τους προσωπικότητας αλλά και των συμπεριφορών που θα έχουν τα παιδιά ως ενήλικες πια. «Πολλοί θεωρούν ότι τα οικογενειακά γεύματα είναι συνδεδεμένα με στιγμές αρμονίας και οικογενειακής θαλπωρής. Για αρκετές οικογένειες, ωστόσο, τα γεύματα αυτά είναι ένα πεδίο μάχης, όπου κυριαρχούν οι καβγάδες - κυρίως μεταξύ των αδελφών -, η επίδειξη εξουσίας και δύναμης, βάσει της ηλικίας ή του φύλου», εξηγεί η κ. Θεοφίλη.

Οταν το οικογενειακό τραπέζι στρώνεται στο σπίτι της Ιωάννας Παπαγιάννη ξεκινούν και οι μάχες - άλλοτε μικρής και άλλοτε μεγάλης έντασης - μεταξύ των τριών παιδιών της. «Και συνήθως οι καβγάδες ξεκινούν με το που θα εμφανιστεί στο τραπέζι το γλυκό. «Γιατί παίρνω μικρότερο κομμάτι;» ή «Γιατί η αδελφή μου πήρε περισσότερη σοκολάτα ή καραμέλες από εμένα;» ακούμε συχνά από τα παιδιά», λέει η Ιωάννα, η οποία προσθέτει πως αυτοί οι καβγάδες συνεχίζονται και στο παιχνίδι.

Γιατί, όμως, αυτή η διεκδίκηση και ο καβγάς γίνονται με αφορμή το οικογενειακό τραπέζι; Οπως εξηγούν οι κοινωνιολόγοι, αυτό συμβαίνει ενδεχομένως επειδή όλα τα μέλη της οικογένειας είναι διαθέσιμα και άρα υπάρχει διαθέσιμος χώρος και χρόνος για καβγά. «Οι καβγάδες αυτοί δυστυχώς έχουν αντίκτυπο και στην ενήλικη ζωή, σε πολλούς τομείς. Καταρχήν μπορεί να δημιουργηθεί μια αρρωστημένη, λανθασμένη σχέση με το φαγητό και ως συνέπεια να εμφανιστούν διατροφικές διαταραχές». Ετσι, είναι συνηθισμένο κάποιος στην ενήλικη ζωή του να τρώει πιο γρήγορα το φαγητό ή να μην καταναλώνει συγκεκριμένες τροφές ως αποτέλεσμα τραυματικών παιδικών εμπειριών στο οικογενειακό τραπέζι.