Μεταφράζω ένα άρθρο του 1999 του γνωστούκαθηγητή Στήβεν Πίνκερ, που αναφέρει τις έρευνες που έγιναν πάνω στη δομή του εγκεφάλου του Άλμπερτ Αϊνστάιν (δική μου επιλογή εικόνων από το διαδύκτυο). Έμφαση δίνει το άρθρο στα εξής σημεία:- ποια σημεία του εγκεφάλου του Αϊνστάιν είχαν διαφορετική δομή και ανάπτυξη; πότε αναπτύχθηκαν αυτά;
- πώς σχετίζεται η διαφορετική του δομή με το γεγονός ότι μέχρι τα 3 του χρόνια δε μιλούσε;
- πώς αντιλαμβανόταν οπτικά ο Αϊνστάιν τις μεγάλες του επινοήσεις, πριν τις εκφράσει με μαθηματικούς τύπους;
- αρκεί αυτή η διαφορετική δομή του εγκεφάλου του ή θα πάρει πολλά χρόνια μέχρι να ξεδιπλωθούν οι λόγοι για τους οποίους ο εγκέφαλός του ήταν τόσο μοναδικός;
"Οι άνθρωποι πάντα αναρρωτιόντουσαν για την προέλευση της ιδιοφυίας. Την προηγούμενη εβδομάδα τρεις νευροεπιστήμονες ισχυρίστηκαν ότι το βρήκαν χρησιμοποιώντας ένα ζευγάρι παχύμετρων. Αφού εξέτασαν τον εγκέφαλο του Αϊνστάιν, είπαν ότι είχε μεγάλους και με ασυνήθιστο σχήμα κατώτερους βρεγματικούς λοβούς, σημείο στο οποίο ενυπάρχουν οι λειτουργίες μαθηματικής και χωρικής λογικής.
Η προσπάθεια να θεωρησουμε ότι η λαμπρότητα της ευφυίας δεν είναι τίποτε άλλο από εξογκώματα στον εγκέφαλο ίσως έρχεται σε αντίθεση με τις ψευδοεπιστημονικές θεωρήσεις του 19ου αιώνα. Οι φρενολόγοι εκείνης της εποχής παρατηρούσαν χαρακτηριστικά όπως την"πλεονεξία" και την ποιότητα του έγγαμου βίου σε δείγματα του εγκεφαλικού φλοιοί και αξιολογούσαν αυτές τις ιδιότητες σε διαφορετικούς ανθρώπους καταμετρώντας τα εξογκώματα στα κεφάλια τους.
Οι ματαιόδοξοι βικτωριανοί διανοούμενοι αντικαταστάθηκαν με κρανιομετρικές συσκευές, αλλά τα φαντάσματά τους θα απογοητεύονταν σήμερα που γνωρίζουμε πια ότι το μέγεθος του εγκεφάλου έχει μια πολύ αδύνατη συσχέτηση με τη νοημοσύνη. Αυτά τα φιάσκο καταδίκασαν σε ανατροπή οποιαδήποτε απόπειρα να μετρήσουμε τη χαρισματικότητα σε εκατοστά.
Αλλά η πολύ εκλεπτυσμένη μελέτη του εγκεφάλου του Αϊνστάιν, που δημοσιεύτηκε στο ιατρικό περιοδικό The Lancet από τους Sandra F. Witelson, Debra L. Kigar και Thomas Harvey, είναι συμβατή με τη σύγχρονη γνωσιακή νευροεπιστήμη.
Κάθε πτυχή της σκέψης και του συναισθήματος εδρεύει στη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένων και πολλών ψυχικών διαταραχών και ενδεχομένως και της ιδιοφυίας.
Η μελέτη επιβεβαιώνει ότι ο εγκέφαλος είναι ένα σύστημα που αποτελείται από πολλές ευφυίες, κυρίως μη λεκτικές. Σε αντίθεση με την ευρέως διαδιδομένη πεποίθηση, δεν σκεφτόμαστε αποκλειστικά γλωσσικά. Μάλιστα ο Αινστάιν είχε πεί ότι σκεφτόταν μέσα από έναν συνδυασμό νοητικών εικόνων ενός "οπτικού και μυώδους τύπου". Μπορούσε εκούσια να αναζητήσει λέξεις και σύμβολα για να επικοινωνήσει τις σκέψεις του σε άλλους μόνο αφού μπορούσε να αναπαραστήσει ένα κρίσιμο επεισόδιο νοητικού παιχνιδιού στο νου του.
Για παράδειγμα, αφού φαντάστηκε τον εαυτό του να καβαλά μία ακτίνα φωτός και να κοιτάζει πίσω του βλέποντας ένα παγωμένο τεράστιο ρολόι -πύργο, μπόρεσε και ανέπτυξε τη θεωρία της σχετικότητας- ότι ο χρόνος, το μήκος και η μάζα διαφοροποιούνται ανάλογα με τη σχετική κίνηση ενός γεγονότος και του παρατηρητή του.
Με το να φαντάζεται τον εαυτό του να βρίσκεται μέσα σε έναν ανελκυστήρα που πέφτει απότομα και να είναι φαινομενικά χωρίς βάρος, ανέπτυξε τη θεωρία της γενικής σχετικότητας- ότι η βαρύτητα και η επιτάχυνση είναι τα ίδια. Η θεωρία της σχετικότητας βασίζεται στο να φανταζόμαστε το χρόνο σαν μια διάσταση, όπως είναι το ύψος, το πλάτος και το βάθος, και στο να φανταζόμαστε το διάστημα ως έναν καμπυλωτό τετραδιάστατο χώρο, που μπορεί να περιγραφεί με ακρίβεια μέσα από σύνθετες εξισώσεις.
Οι νευροεπιστήμονες που μελέτησαν τον εγκέφαλο του Αϊνστάιν είχαν πολλούς λόγους να εστιάσουν στους βρεγματικούς του λοβούς, στο άνω οπίσθιο τεταρτημόριο κάθε ημισφαιρίου. Οι βρεγματικοί λοβοί, τοποθετημένοι στις κύριες περιοχές για την όραση και την αίσθηση του σώματος, είναι η έδρα της χωρο-ταξικής αίσθησης, του πώς δηλαδή τοποθετούμε φανταστικά και πραγματικά αντικείμενα μπροστά μας.
Πιο συγκεκριμένα, ο κατώτερος λοβίσκος, ή το χαμηλότερο τμήμα του λοβού, υποστηρίζει τις αφηρημένες μαθηματικές και χωρικές λογικές πράξεις. Υποθέτουμε ότι αυτό συμβαίνει γιατί η βάση της αριθμητικής μας αίσθησης είναι μια διαίσθηση για τη χωρική-γραμμική προέκταση των εννοιών. Οι άνθρωποι δηλαδή σκέφτονται τους αριθμούς σαν να ήταν σημεία που τοποθετούνται κατά μήκος μιας γραμμής.
Η διαφορά ανάμεσα στους κατώτερους βρεγματικούς λοβούς του Αϊνστάιν και στους λοβούς των "κοινών θνητών" δεν είναι μικρή. Οι δικοί μας λοβοί διαχωρίζονται από την Συλβιακή Ρωγμή, το οριζόντιο Γκραν Κάνυον που διαχωρίζει καθένα από τα εγκεφαλικά μας ημισφαίρια. Η ρωγμή αυτή στον εγκέφαλο του Αϊνστάιν παρέκκλινε προς τα πάνω πολύ απότομα, παρακάμπτοντας το λοβό και αφήνοντάς τον ενωμένο, χωρίς χώρισμα.
Επίσης, ο κατώτερος βρεγματικός λοβός κανονικά είναι μικρότερος στο αριστερό ημισφαίριο, ίσως επειδή στριμώχνεται από τις γειτονικές περιοχές που αφορούν τη γλωσσική λειτουργία. Στον εγκέφαλο του Αϊνστάιν ο αριστερός κατώτερος βρεγματικός λοβός ήταν εξίσου μεγάλος με τον δεξιό του, και επίσης και οι δύο είχαν μεγαλύτερο μέγεθος από ό,τι συνηθίζεται. Αλλά ο εγκέφαλός του στο σύνολό του δεν ήταν βαρύτερος από τον μέσο όρο ενός άντρα της ηλικίας και του ύψους του.Οι νευροεπιστήμονες υπέθεσαν ότι οι βρεγματικοί λοβοί του Αϊνστάιν αναπτύχθηκαν από νωρίς στην προγενετική του ανάπτυξη (εμβρυακή), δίνοντάς του μεγαλύτερα και μη διαχωρισμένα λοβία που μετά ευνόησαν τα πιο πυκνά κυκλώματα νευρώνων για τη μαθηματική και την χωροταξική σκέψη. Αυτό μπορεί να μας βοηθά στο να εξηγήσουμε και ένα ακόμα διάσημο γνωσιακό χαρακτηριστικό του Αϊνστάιν: ότι δε μιλούσε καθόλου πριν τα τρία του χρόνια.
Πολλά παιδιά που άργησαν να μιλήσουν μεγαλώνοντας γίνονται μηχανικοί, μαθηματικοί και φυσικοί επιστήμονες, όπως είναι οι φυσικοί Richard Feynman και Edward Teller. Ίσως αυτό να οφείλεται στο ότι διαφορετικές νοητικές λειτουργίες ανταγωνίζονται για να κατακτήσουν χώρο στον εγκέφαλο, καθώς αναπτύσσονται στον εγκεφαλικό φλοιό.
Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι έχει εξηγήσει την ιδιοφυία του Αϊνστάιν. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι ένα άτομο με μεγάλο κατώτερο βρεγματικό λοβό μπορεί να γίνει είτε κατασκευαστής σπιτιών, παίχτης μπιλιάρδου ή να γίνει το άτομο που άλλαξε την αντίληψη του διαστήματος για την ανθρωπότητα.
Κι αυτό γιατί ο Αϊνστάιν δεν χειριζόταν απλώς νοητικές εικόνες. Αναζητούσε και εύρισκε εικόνες που συλλάμβαναν τις θεμελιώδεις πτυχές της φυσικής πραγματικότητας και τις μετέτρεπε σε κατάλληλες μαθηματικές εξισώσεις και εμπειρικές προβλέψεις.
Αυτά τα χαρίσματα σίγουρα βρίσκονται σε μικροκυκλώματα που σχηματίζονται από τρισεκατομμύρια συνάψεις σε διάφορα μέρη του εγκεφάλου, και δεν μπορούμε ακόμα να καταγράψουμε ένα τόσο πολύπλοκο κύκλωμα είτε για τον εγκέφαλο του Αϊνστάιν είτε για οποιοδήποτε άλλο εγκέφαλο.
Ωστόσο, ταιριάζει πολύ το να σκεφτούμε ότι ο εγκέφαλος που συνένωσε τις θεμελιώδεις κατηγορίες της ύπαρξής μας (το χώρο με το χρόνο, την ύλη με την ενέργεια, τη βαρύτητα με την κίνηση) θα μπορούσε τώρα να μας βοηθήσει να ενοποιήσουμε τη μεγαλύτερη διχοτομία που υπάρχει στον κόσμο των εννοιών, δηλαδή την ύλη και το νου. "
The New York Times, June 24, 1999 -http://pinker.wjh.harvard.edu/
Σχόλια