Ευφυΐα και ευτυχία Ι: μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι;

"As intelligence goes up, happiness goes down. See, I made a graph. I make lots of graphs."
Lisa Simpson. The Simpsons. Episode 257. January 7, 2001.

  • Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι= δυστυχείς οι πλούσιοι τω πνεύματι;
  • Η άγνοια είναι ευτυχία;

Έχω κάνει ατελείωτες συζητήσεις με φίλους και συναδέλφους για τη σχέση νοημοσύνης και ευτυχίας. Μια υπερευφυής φίλη ευχόταν, σε μια φάση όπου η πολυπλοκότητα της ζωής φάνταζε ακόμα πιο μεγεθυμένη μέσα από το πολυδαίδαλο υπερευφυές μυαλό της, να ήταν «πτωχή τω πνεύματι» (για να το θέσω κομψά), ώστε να μην τα βλέπει όλα τόσο περίπλοκα και δύσκολα, να είναι πιο χαρούμενη αλλά και να μη βιώνει τον πόνο τόσο έντονα. Και έρχονταν τα ερωτηματικά, και παλεύαμε να τα απαντήσουμε. Τώρα που η επιστήμη μου μου διαθέτει κάποια εφόδια γνώσεων, για να μπορέσω να μελετήσω πιο διεξοδικά και με πραγματικά στοιχεία αυτές τις φιλοσοφικές ως τώρα έννοιες, τα ερωτηματικά πολλαπλασιάζονται αλλά και κάνουν το θέμα αυτό ακόμα πιο γοητευτικό:
  • Σε ένα ερώτημα ο ένας δίνει μια απλή, πρακτική και γρήγορη απάντηση, ενώ ο άλλος αναλύει το ερώτημα, το προσεγγίζει δημιουργικά αλλά ενδεχομένως δε θα δώσει τη σωστή απάντηση ή θα αργήσει υπερβολικά να απαντήσει. Ποιος είναι πιο έξυπνος;
  • Ένα άτομο σε όλη του τη ζωή είχε μέτριες επιδόσεις, και σήμερα έχει κάνει οικογένεια, έχει μια φυσιολογική δουλειά με μέτριες αποδοχές, φίλους και γενικά περνάει καλά. Ένα άλλο άτομο στερήθηκε πολλά για να αφοσιωθεί στην επιστήμη του, έχει πάρει πολλά βραβεία, υποτροφίες και θεωρείται κορυφή στον τομέα του- ωστόσο δυσκολεύεται να κάνει σχέσεις και είναι αρκετά αντικοινωνικός. Ποιος είναι πιο επιτυχημένος;
  • Ένα άτομο έχει μέτρια ως χαμηλή νοημοσύνη, δε φαίνεται να προβληματίζεται ιδιαίτερα για τη ζωή, είναι χαρούμενο και διάγει με απλό τρόπο τη ζωή του, απροβλημάτιστα και απλοϊκά. Ένα άλλο άτομο είναι υπερευφυές, τα βλέπει όλα περίπλοκα, δύσκολα και σπάνια νιώθει ευτυχισμένο, αλλά όταν πιστεύει ότι αγγίζει την ευτυχία, τη βιώνει ολοκληρωτικά και την απολαμβάνει στο έπακρο. Ποιος είναι πιο ευτυχισμένος;

Καταλαβαίνουμε ότι δεν υπάρχουν απόλυτες και αντικειμενικές απαντήσεις. Αν το δούμε με ακόμα μεγαλύτερη ευαισθησία και λεπτομερή σκοπιά το θέμα, καταλαβαίνουμε ότι μπορεί να υπάρχουν και πολλοί άλλοι παράγοντες που να μεσολαβούν στο αν κάποιος κατακτά την ευφυΐα, την επιτυχία, την ευτυχία. Και ότι τελικά η ευφυΐα δεν αποτελεί απαραίτητα το αποκλειστικό διαβατήριο- πολλές φορές μάλιστα μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη, ιδίως αν συντρέχουν και κάποιοι άλλοι παράγοντες. Για να κατανοήσουμε σε μεγαλύτερο βάθος το ζήτημα, ας ξεκινήσουμε ένα μικρό ταξίδι στον κόσμο της ευφυΐας, για να διεξάγουμε μετά κάποια συμπεράσματα. (συνεχίζεται)

Σχόλια

Ο χρήστης Juanita La Quejica είπε…
Μακάριος σύμφωνα με το λεξικό σημαίνει ευτυχισμένος, ήρεμος, γαλήνιος, ασυγκίνητος.
Έχω την αίσθηση ότι εξυπηρετεί τους εκπροσώπους και τους ηγέτες του όποιου θρησκευτικού κινήματος να είναι πτωχοί το πνεύματι οι πιστοί για να καταπίνουν εύκολα τις διάφορες απαγορεύσεις, προκαταλήψεις, κανόνες και λοιπά πνευματικά δεσμά που συνοδεύουν την πρακτική της θρησκείας γενικότερα.
Από την άλλη... στο τρίτο σου ερώτημα, πραγματικά ποιός είναι τελικά πιο ευτυχισμένος; Θα μου πεις... ποιός είναι ο ορισμός της ευτυχίας; Υπάρχει μια αντικειμενική και κοινά αποδεκτή ερμηνεία; Μήπως απλά καλά μας τα είπαν οι Χριστιανοί; Μήπως ήταν πιο προσγειωμένοι στην πραγματικότητα; Ή απλά προσπάθησαν να μας κρατήσουν δέσμιους στο σκοτάδι;
Τεράστιο ερώτημα, όπως και να έχει. Που η απάντησή του μπορεί να αλλάξει όχι το επίπεδο νοημοσύνης, αλλά τον τρόπο που προσεγγίζουμε την ζωή. Ίσως.
Ο χρήστης Kalliope είπε…
Όχι μόνο τους θρησκευτικούς ηγέτες συμφέρει η άγνοια των πολλών, αλλά και αλλού: ο μη προβληματισμένος καταναλωτής, ο άκριτος κομματικοποιημένος (όχι πολιτικοποιημένος) φοιτητής, ο αβασάνιστος τηλεθεατής των ειδήσεων, κτλ. Φυσικά και αυτή η αντίληψη της ευτυχίας συμφέρει, και εννοείται ότι πολλές μεγάλες θρησκείες πλάσαραν τη γνώση ως κάτι το απαγορευμένο και άπιαστο. Με τη γνώση έρχεται η αμφιβολία, η αμφισβήτηση και ενδεχομένως η κριτική στάση και ακόμα και η απόρριψη.

Για το μεγάλο ερώτημα του τί είναι ευτυχία, είναι όντως υποκειμενικό, αλλά υπάρχει και η ανάγκη αποδέσμευσης της έννοιας αυτής και από τους στενούς θρησκευτικούς ορισμούς, αλλά και από τους ορισμούς που τη συνδέουν με συγκεκριμένη επαγγελματική και οικονομική αποκατάσταση, αναγνωρισιμότητα και άλλα αμφίβολα.

Ένα δύσκολο υποερώτημα που θα δούμε παρακάτω είναι αν ο βασανισμένος, διαβασμένος, σκεπτόμενος άνθρωπος μπορεί να φτάσει την ευτυχία, ή αν η γνώση της πραγματικότητας και η βαθύτερη κατανόηση καθιστούν την ευτυχία άπιαστη και επιφανειακή ως κατάκτηση.