Έχουμε ένα παζλ. Άλλος θα αρχίσει σιγά σιγά να το μελετά και κάποια στιγμή θα το τελειώσει. Άλλος θα είναι πολύ πιο γρήγορος στη σκέψη του και θα το ολοκληρώσει σε συντομότερο χρονικό διάστημα. Άλλος θα είναι πιο επιμελής στην οργάνωση των κομματιών, ενώ άλλος θα δουλεύει με λιγότερη μεθοδικότητα και πιο ενστικτώδη ή και χαοτικό τρόπο. άλλος θα πάρει τα κομμάτια του παζλ και θα κατασκευάσει κάτι άσχετο (π.χ. ένα μόμπιλε). Διαφορετικές προσεγγίσεις πάνω στην ίδια εργασία, που μας κάνει να αναρρωτιόμαστε για τα είδη μάθησης, εργασίας, προσέγγισης στην επίλυση προβλήματος. Ένα από τα πεδία διαφωνιών στην έννοια της χαρισματικότητας είναι η σχέση ή όχι ανάμεσα στην ευφυία, τη δημιουργικότητα, το ταλέντο. Όπως έχουμε ξαναδεί, παλαιότερα (και δυστυχώς είναι κάτι που συμβαίνει και σήμερα) η χαρισματικότητα θεωρούνταν η υψηλότατη έκφραση της νοημοσύνης- σήμερα όμως γνωρίζουμε καλά ότι πρέπει να συνυπάρχουν και άλλες παράμετροι, όπως η δημιουργική σκέψη, η προσήλωση στο στόχο, κτλ. Έτσι, μέσα σε όλες αυτές τις παρεμφερείς έννοιες, φυσικό είναι να γεννιούνται πολλά ερωτηματικά:
- το άτομο με υψηλή νοημοσύνη είναι απαραίτητα και δημιουργικό;
- το δημιουργικό άτομο έχει απαραίτητα και υψηλή νοημοσύνη;
Σε αυτή την ιστοσελίδα παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά τριών ομάδων: των ατόμων με υψηλές επιδόσεις (π.χ. ο καλός μαθητής), των χαρισματικών ατόμων (π.χ. το άτομο που μαθαίνει γρήγορα και έχει βαθύ και αναλυτικό τρόπο σκέψης) και των δημιουργικών ατόμων (π.χ. το άτομο που αμφισβητεί και παράγει κάτι το καινοτόμο). Μεταφράζω μερικά παραδείγματα των χαρακτηριστικών τους, για να δούμε πώς διαφοροποιούνται:
| άτομο με υψηλές επιδόσεις... | χαρισματικό άτομο... | δημιουργικό άτομο... |
| Θθμάται τις απαντήσεις | Θέτει απρόβλεπτες ερωτήσεις | Βλέπει τις εξαιρέσεις στον κανόνα |
| Ενδιαφέρεται | Έχει περιέργεια | Αναρρωτιέται |
| Προσέχει στην τάξη | Δείχνει επιλεκτική προσοχή | Ονειροπολεί |
| Γεννά προχωρημένες ιδέες | Γεννά σύνθετες, αφηρημένες ιδέες | Κατακλύζεται από ιδέες, μερικές από τις οποίες δε θα αναπτύξει ποτέ |
| Μαθαίνει εύκολα | Ήδη γνωρίζει | Αμφισβητεί |
| Απορροφά πληροφορίες | Χειρίζεται τις πληροφορίες | Αυτοσχεδιάζει |
Βλέπουμε λοιπόν ότι υπάρχουν διάφορα επίπεδα και ήδη υψηλής νοητικής λειτουργίας. Όπως έχω επισημάνει και στο παρελθόν, λίγο νόημα έχει η αγωνία κατάταξης ενός ατόμου σε κάποια από αυτές τις κατηγορίες, που συχνά συμπίπτουν. Ωστόσο, ιδίως για τη δημιουργικότητα, θεωρείται από πολλούς ανακουφιστική η διαπίστωση ότι ένα παιδί είναι δημιουργικό, γιατί συχνά υπάρχει η παρερμηνεία της συμπεριφοράς του (υπερκινητικότητα, κτλ). [προσοχή: μπορεί κάποια χαρακτηριστικά ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας να μην οφείλονται στη χαρισματικότητα-δημιουργικότητα αλλά απλώς το παιδί όντως να έχει ΔΕΠΥ]
Η διάκριση που έκαναν θεωρητικοί όπως ο Guilford ή ο Hudson ανάμεσα στη συγκλίνουσα και αποκλίνουσα σκέψη οδήγησε στη διαπίστωση ότι τα τεστ νοημοσύνης δεν καταμετρούσαν τη δημιουργική σκέψη αλλά σε αρκετές περιπτώσεις την καταδίκαζαν [η συγκλίνουσα σκέψη είναι μορφή σκέψης που απαιτείται για την επίλυση προβλημάτων τα οποία έχουν μια συγκεκριμένη λύση ενώ η αποκλίνουσα σκέψη είναι δημιουργική και πρωτότυπη σκέψη, που δεν συγκλίνει σε μία λύση ενός προβλήματος, αλλά παρουσιάζει πολλές εναλλακτικές προτάσεις (Δανίλη, Reid, Johnstone)].Η πιο γνωστή έρευνα για τη σχέση νοημοσύνης-δημιουργικότητας έγινε από τους Getzels και Jackson (1962), που μας έδειξε ότι δημιουργικοί μαθητές δεν ήταν κατ’ ανάγκην και οι έχοντες την πλέον υψηλή νοημοσύνη. Οι ερευνητές διαπίστωσαν μία θετική αλλά χαμηλή συνάφεια ανάμεσα στο βαθμό νοημοσύνης και δημιουργικότητας.
Οι Wallach και Kogan πραγματοποίησαν έρευνες με μαθητές δημοτικού σχολείου και οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι η νοημοσύνη και η δημιουργικότητα μπορούν να είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους. Προχώρησαν μάλιστα στη διάκριση τεσσάρων ομάδων παιδιών:
Α’ ομάδα: υψηλή ευφυΐα, υψηλή δημιουργικότητα.
Β’ ομάδα: χαμηλή ευφυΐα, χαμηλή δημιουργικότητα.
Γ’ ομάδα: υψηλή ευφυΐα, χαμηλή δημιουργικότητα.
Δ’ ομάδα: χαμηλή ευφυΐα, υψηλή δημιουργικότητα.
Ο μεγάλος θεωρητικός της δημιουργικότητας Torrance (1962) υποστήριξε ότι, αν προσπαθούσαμε να αναγνωρίσουμε τα ταλαντούχα παιδιά βασισμένοι μόνο στα τεστ νοημοσύνης, θα αποκλείαμε το 70% των δημιουργικών παιδιών!
Τέλος, σύμφωνα με τον Schirrmacher, για τη δημιουργικότητα είναι απαραίτητο κάποιο επίπεδο νοημοσύνης, ενώ αντίστροφα ένα άτομο με υψηλή νοημοσύνη δε θα εκδηλώσει απαραίτητα και δημιουργική συμπεριφορά. Φαίνεται τελικά ότι η νοημοσύνη είναι απλώς ένας παράγοντας που επηρεάζει τη δημιουργικότητα.
Σχόλια