Βιβλίο ψυχολογία διατροφής- συνέντευξη και κλήρωση

 Αντιγράφω το αφιέρωμα-συνέντευξη για το βιβλίο "Ψυχολογία της Διατροφής" που δημοσιεύτηκε σήμερα στο in.gr, ευχαριστώντας θερμά την κ.Μπιμπή. Με μεγάλη μου χαρά θα απαντήσω σε ερωτήσεις αναγνωστών που αφορούν το θέμα.

Η διατροφή μας αναμφισβήτητα αντανακλά τον ψυχικό μας κόσμο, υποστηρίζει η ψυχολόγος-συγγραφέας Καλλιόπη Εμμανουηλίδου, στο βιβλίο της «Ψυχολογία της διατροφής», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Το in.gr/Υγεία συνομίλησε μαζί της, για τον σύγχρονο τρόπο ζωής, την επιρροή του στη διατροφή και την ψυχολογία μας.

Διαβάστε τη συνέντευξη, αφήστε την δική σας ερώτηση (υπό τη μορφή σχολίου) και μπείτε στην κλήρωση για αντίτυπα του βιβλίου της, ευγενική χορηγία των εκδόσεων Μεταίχμιο. Η κ. Εμμανουηλίδου θα επιλέξει τις πιο εύστοχες ερωτήσεις σας, θα τις απαντήσει (υπό τη μορφή σχολίου) και οι τυχεροί που θα δουν τα ερωτήματά τους να απαντώνται, θα λάβουν μέρος στην κλήρωση.

Κυρία Εμμανουηλίδου, ποιος θα πίστευε άραγε ότι στην κοινωνία της αφθονίας, όπως η σημερινή, το φαγητό και η διατροφή ειδικότερα, θα αποτελούσαν ζήτημα προβληματισμού και ειδικά για την επιστήμη της Ψυχολογίας. Εξηγήστε μας πώς συναντά η Διατροφή την Ψυχολογία;

Ίσα ίσα, η κοινωνία της αφθονίας μπέρδεψε τον σύγχρονο άνθρωπο! Ο εγκέφαλός μας εξελίχθηκε με τρόπο που να αρμόζει σε μια διαφορετική διαθεσιμότητα της τροφής. Ήταν συνηθισμένος να ψάχνει περισσότερο (κυνηγώντας), να είναι πιο υπομονετικός (καλλιεργώντας) και να ικανοποιείται με πιο απλές και αγνές τροφές. Μέσα σε πολύ λίγα χρόνια, ξαφνικά όχι μόνο άλλαξε ο τρόπος ζωής του, με πολύ λιγότερη κίνηση και άσκηση, αλλά και μεταβλήθηκε ραγδαία η διαθεσιμότητα της τροφής. Ο εγκέφαλος όμως δεν εξελίσσεται μέσα σε 1-2 γενιές. Έτσι, βλέπουμε ότι δεν ήταν έτοιμος να αντιδρά ούτε σε τόση ποικιλία, ούτε σε συγκεκριμένες σύνθετες και πολύ ισχυρές αισθητηριακά τροφές (με πολύ πλούσια συστατικά, ενισχυτικά γεύσης κτλ.). Όλα αυτά, σε συνδυασμό με μια έκρηξη βιομηχανιών που επιβάλλουν πρότυπα εξωτερικής εμφάνισης, δημιούργησαν πολύ γρήγορα μια διελκυστίνδα που από τη μια μας τραβά προς την υπερκατανάλωση τροφών και από την άλλη στην τήρηση συγκεκριμένων διαστάσεων και σωματικών χαρακτηριστικών. Έτσι, η επιστήμη της συμπεριφοράς και των νοητικών διεργασιών, η ψυχολογία, έρχεται να κατανοήσει πώς αντέδρασε σε όλα αυτά ο ανθρώπινος εγκέφαλος, να μελετήσει τις διατροφικές συμπεριφορές και να προσφέρει υποστηρικτικές λύσεις. Με τη βοήθεια των νευροεπιστημών, της βιολογίας, της διατροφολογίας-διαιτολογίας αλλά και της κοινωνιολογίας.

Η ιδέα για την συγγραφή του βιβλίου «Ψυχολογία της διατροφής» (εκδόσεις Μεταίχμιο) πως προέκυψε και ποια ανάγκη εξυπηρετεί; Πιστεύετε ότι αφορά πέραν των ειδικών επιστημόνων της Διατροφής και της Ψυχολογίας, και απλούς ανθρώπους;

Μέσα από την επιστήμη της ψυχολογίας μπόρεσα να αποκωδικοποιήσω και να βρω εξηγήσεις για διάφορα κοινωνικά, οικογενειακά, προσωπικά ακούσματα και βιώματα που εισέπραξα σε όλη μου τη ζωή σχετικά με τον τρόπο που συνδεόμαστε με το φαγητό μας. Για παράδειγμα, όπως πολλοί άλλοι, μεγάλωσα κι εγώ σε μια οικογένεια που έστρωσε το τραπέζι φιλόξενα για πολύ κόσμο, οπότε από μικρή παρατηρούσα ότι η τροφή αποτελούσε μια γλώσσα επικοινωνίας και μέσο για την έκφραση φροντίδας, φιλοξενίας, περιποίησης. Από την άλλη μεριά, στην εφηβεία μου έβλεπα φίλες να κάνουν μανιακά δίαιτα και πρόσεξα μεγαλώνοντας και την ενοχική διάσταση της τροφής: εκεί που καλό παιδί ήταν αυτό που έτρωγε όλο το φαγητό του, από μια ηλικία και έπειτα, δεν ήταν πια σωστό αυτό αλλά κατακριτέο γιατί δημιουργούσε προβλήματα στο βάρος.
Όταν στράφηκα στην επιστήμη της ψυχολογίας και με το πέρασμα του χρόνου παρατηρώντας την ανθρώπινη συμπεριφορά άρχισα να καταλαβαίνω ακόμα περισσότερο ότι στη μπουκιά μας οι άνθρωποι δεν ψάχνουμε απλώς να ικανοποιήσουμε την πείνα ή τους γευστικούς μας κάλυκες. Απέκτησα και ένα σχετικό δίπλωμα για τις διαταραχές πρόσληψης τροφής αλλά έβλεπα ότι κάτι έλειπε: πολύ περισσότερος κόσμος έχει προβλήματα με τη διατροφή του και ξεσπάει σε αυτήν τα διάφορα προβλήματά του (άγχος, σχέσεις, αυτοπεποίθηση κτλ.). Διάβασα πάρα πολλά βιβλία και ερευνητικές μελέτες. Επειδή όμως δεν βρήκα κανένα βιβλίο που να συγκεντρώνει μια γενικότερη συσχέτιση της επιστήμης της ψυχολογίας με το θέμα της διατροφής, αποφάσισα να το γράψω εγώ!

Το βιβλίο αυτό έχει την πρωτοτυπία ότι αποτελεί μια απόπειρα να συγκεντρωθούν πληροφορίες για τη σχέση της διατροφής με το συναίσθημα από πολλές πτυχές. Δεν αναφέρεται μόνο στις επίσημες διαταραχές πρόσληψης της τροφής, αλλά σε κάθε δυνατό τρόπο που σχετίζεται η τροφή με το συναίσθημα. Επίσης πολλοί αναγνώστες μου μετέφεραν ότι το βιβλίο αυτό δεν έχει δυσνόητη επιστημονική γλώσσα αλλά πραγματεύεται το θέμα αυτό με έναν τρόπο φιλικό στον αναγνώστη καθώς και… συμφιλιωτικό. Περνάει δηλαδή το μήνυμα ότι δεν πρέπει να κοιτάμε μόνο το περιεχόμενο της μπουκιάς μας, αλλά τους άλλους λόγους που κατευθύνουν το πιρούνι στο στόμα μας, και να συγχωρέσουμε επιτέλους το φαγητό και τον εαυτό μας και να δούμε και τους δύο παράγοντες με πολλή αγάπη!

Από όλα αυτά καταλαβαίνετε ότι, με εξαίρεση ίσως το τμήμα για τις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, που αφορά περισσότερο τους ειδικούς, το βιβλίο απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους - γιατί δεν υπάρχουν τελικά «απλοί άνθρωποι».

Ποιες είναι κατά τη γνώμη σας, οι συχνότερες διατροφικές διαταραχές σήμερα, και ποιες ομάδες ατόμων αφορούν;

Αυτό που διαπιστώνω είναι ότι η συχνότερη διαταραχή πρόσληψης της τροφής είναι η υπερφαγία. Βέβαια επειδή υπάρχει δυσκολία στον ορισμό της, δεν έχουμε και επίσημα επιδημιολογικά –στατιστικά στοιχεία. Η υπερφαγία δεν αφορά πάντως μόνο τις περιπτώσεις εκείνες όπου ένα άτομο εμφανίζει υπερφαγικές κρίσεις (να τρώει μανιωδώς τεράστιες ποσότητες τροφής). Η υπερφαγία μπορεί να εκδηλώνεται σε μια γενικότερη στάση εμμονής προς το φαγητό, αυτό που λέμε «έχει διαρκώς το νου του στο φαγητό». Συνήθως αυτή η εμμονή οδηγεί σε αυξημένη κατανάλωση τροφής, σε μορφή είτε επεισοδίων, είτε διαρκούς «τσιμπολογήματος». Βέβαια εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε ότι κάτι αποτελεί διαταραχή όταν δημιουργεί πλέον ψυχική δυσφορία και δυστυχία. Η υπερφαγία μάλιστα φαίνεται ότι αφορά όλες τις ηλικίες και τα δύο φύλα! - σε αντίθεση με τη βουλιμία και την ανορεξία που απαντώνται κυρίως στις γυναίκες (κάτι όμως που τελευταία άρχισε να αλλάζει).

http://static.doldigital.net/webstatic/7FB01F8CFA403E5695C114DA7EEC90D2.jpg

Στην ελληνική κοινωνία εξακολουθούν ορισμένα θέματα υγείας, όπως το ιδανικό βάρος και η δίαιτα να έχουν αρνητική χροιά; Πως μπορούμε να αλλάξουμε εδραιωμένες νοοτροπίες και να δομήσουμε μια καλύτερη σχέση με τις τροφές;

Το ιδανικό βάρος και η δίαιτα έχουν σαφώς αρνητική χροιά γιατί συνήθως παρουσιάζονται σαν αποστειρωμένες έννοιες, αποκομμένες από τις συνήθειες της καθημερινής ζωής (κεράσματα, τραπέζια, γιορτές) ή από τις συναισθηματικές δυσκολίες της ζωής (ανεργία, απώλειες, άγχος κ.τ.λ.). Έτσι οι έννοιες αυτές, εκφράζοντας ένα άπιαστο ιδανικό, εντείνουν μια «διπολική» στάση απέναντι στο φαγητό, που ή είναι καλό (μαρούλια) ή είναι κακό (τούρτα). Όσο πιο πολύ στρέφουμε κάποιον προς ένα άπιαστο ιδανικό (εμφάνισης ή διατροφής), τόσο τελικά τον σπρώχνουμε προς την ατασθαλία. Είναι ο τρόπος που λειτουργεί η απαγόρευση: αν σας πω ότι απαγορεύεται να ξανασκεφτείτε γάτες, θα αρχίσετε να τις σκέφτεστε περισσότερο και, κάθε φορά που σκέφτεστε ή συναντάτε γάτες, να νιώθετε μια κρυφή ικανοποίηση και ταυτόχρονη ενοχή που σπάσατε τον αυστηρό κανόνα.

Η αλλαγή έρχεται κυρίως μέσα από την οικογένεια, προσφέροντας διατροφική αγωγή: γνώσεις δηλαδή για τις τροφές (φυσικές και έτοιμες), γνώσεις για το μάρκετινγκ, γνώσεις για τις σωματικές μας λειτουργίες. Βέβαια, όταν οι νοοτροπίες αυτές έχουν αρχίσει να εδραιώνονται (όσο πιο μεγάλη δηλαδή η ηλικία, τόσο πιο πολλά χρόνια έχει ασκήσει τις διατροφικές του συμπεριφορές κανείς), είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι χρειάζεται χρόνος. Αν κάποιος είναι 40 ετών, άσκησε την ίδια διατροφική συμπεριφορά, έκανε επανάληψη το ίδιο μάθημα για 40 χρόνια (και αυτό αποτυπώνεται στη δομή του εγκεφάλου κιόλας). Δεν μπορούμε να απαιτήσουμε να ξε-μάθει τις διατροφικές του συνήθειες μέσα σε λίγες μέρες- χωρίς βέβαια να σημαίνει ότι χρειάζονται άλλα 40 χρόνια γι’ αυτό. Χρειάζεται επιμονή, υπομονή και χρόνος, για να εξασκηθεί ο εγκέφαλός μας στο να «σπάσει» τις κακές συνήθειες και να μάθει να τρέφεται πιο σωστά και λιγότερο παρορμητικά.

http://static.doldigital.net/webstatic/071107F8A29B8F5C6EC952E5786CED2D.jpg

Για την ορθότερη αντιμετώπιση ενός διατροφικού προβλήματος θα προτείνατε εκτός από την κατάρτιση ενός προγράμματος διατροφής από ειδικό Διατροφολόγο, και την εξέταση του «ασθενούς» από Ψυχολόγο; Η συνδυαστική αυτή αντιμετώπιση θα συνέβαλε σε ένα καλύτερο και μονιμότερο θεραπευτικό αποτέλεσμα;

Είναι κάτι που μου το μεταφέρουν ως ανάγκη πολλοί: και πολύς κόσμος που δυσκολεύεται να σταθεροποιήσει τη διατροφή του, αλλά και πολλοί διαιτολόγοι που με το πέρασμα των χρόνων μου μαρτυρούν ότι νιώθουν ανεπαρκείς και απογοητευμένοι από την αντίσταση ή τις υποτροπές των πελατών τους. Ο διαιτολόγος-διατροφολόγος μπορεί να εξετάσει το τι τρώει και τι πρέπει να αλλάξει στη διατροφή του ένα άτομο αλλά δεν είναι ο κατάλληλος να εξερευνήσει τους βαθύτερους λόγους που οδήγησαν ένα άτομο προς μια διατροφική συμπεριφορά. Εδώ όμως θα ήθελα να διευκρινίσω το εξής: ο ψυχολόγος δεν έχει ως ρόλο να εξετάσει (καθόλου δε μου αρέσει αυτό το ρήμα!) τον πελάτη, αλλά να τον ακούσει προσεκτικά και να εξερευνήσουν μαζί τα αίτια των δυσκολιών της ζωής που αντανακλώνται στη διατροφή του. Όπως και να εντοπίσει μαζί του το πώς αποκτήθηκαν οι διατροφικές συνήθειες καθώς και να τον υποστηρίξει συναισθηματικά στην εφαρμογή των διατροφικών αλλαγών.

Η σωστή διατροφή ξεκινά από τα πρώτα στάδια της ζωής του ατόμου. Πώς μπορεί να επιτευχθεί ένα ορθό πρόγραμμα διατροφής, όταν η σύγχρονη καθημερινότητα μιας οικογένειας είναι απαιτητική, διακρίνεται από έλλειψη χρόνου και οι εύκολες διατροφικές λύσεις είναι πάντα και παντού διαθέσιμες;

Η έλλειψη χρόνου είναι πάντα μια βολική δικαιολογία. Στην πραγματικότητα όμως δεν προτιμάμε την πίτσα επειδή είναι γρήγορη και εύκολη λύση, αλλά επειδή είναι πίτσα! Είναι νόστιμη και έχει αυτό που ονομάζουμε στην ψυχολογία υψηλή ενισχυντική αξία. Έχει έναν συνδυασμό συστατικών που διεγείρει άμεσα και απότομα τα μέσα απόλαυσης και ανταμοιβής στον εγκέφαλό μας. Η επίδρασή της βέβαια δε διαρκεί πολύ και φυσικά στο τέλος μας μένουν οι (πολλές) θερμίδες! Ούτε προσφέρεται καμιά ιδιαίτερη εξοικονόμηση χρόνου. Στον ίδιο χρόνο που περιμένουμε να έρθει για παράδειγμά μας η πίτσα που παραγγείλαμε, προλαβαίνουμε να φτιάξουμε ένα σπιτικό σάντουιτς, να βράσουμε αυγά, να ετοιμάσουμε μια φρουτοσαλάτα, ή έστω μια εύκολη σπιτική μηλόπιτα.
Πέρα από την εύκολη απόλαυση, για την ετοιμασία ενός γρήγορου γεύματος χρειάζεται σίγουρα καλή οργάνωση, αποτελεσματική διαχείριση χρόνου και καταμερισμός της εργασίας. Για παράδειγμα, να συνεισφέρουν όλα τα μέλη της οικογένειας στα ψώνια (αν δεν προλαβαίνει να πάει ο ένας στο μανάβικο, να πάει ο άλλος) ή στην προετοιμασία των γευμάτων και όχι συγκέντρωση της διατροφικής ευθύνης μόνο σε έναν γονιό. Πέρα από αυτό, τίθεται και το ζήτημα της αγωγής και των προτεραιοτήτων. Αν χρησιμοποιούμε το φαγητό ως μέσο διαπαιδαγώγησης (π.χ. πάρε μια σοκολάτα για να κάτσεις φρόνιμος) τότε το παιδί θα γίνεται απαιτητικό και επιλεκτικό, γιατί έτσι διαπαιδαγωγήσαμε τον εγκέφαλό του. Αν δείχνουμε ανησυχία στις διατροφικές του ιδιοτροπίες (που συνήθως απλώς αναζητά την προσοχή μας), θα μάθει να είναι δύστροπο και υπερβολικά επιλεκτικό.

Πώς η Ψυχολογία μπορεί να βοηθήσει στη συμφιλίωση με το σώμα και την εξωτερική μας εικόνα, άρα και στην καλύτερη σχέση με το φαγητό; Δώστε μας μικρά tips για να αποφύγουμε τα ξεσπάσματα θυμού, λύπης, και άγχους μέσω της διατροφής.

Είναι λίγο παράτολμο και μη ρεαλιστικό το να διατυπώσουμε μερικές γενικές οδηγίες και συμβουλές, γιατί κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, με μοναδικές διατροφικές συνήθειες και έτσι μοναδική είναι και η σχέση με το σώμα του. Σε γενικές γραμμές, για να βελτιώσουμε την εικόνα που έχουμε για το σώμα μας, πρέπει να δούμε έναν έναν τους λόγους που μας οδήγησαν σε μια κακή σχέση με αυτό. Ας πάρουμε για παράδειγμα τις επιρροές από τα ΜΜΕ. Θα πρέπει να μάθουμε να αποκωδικοποιούμε τα πρότυπα εξωτερικής εμφάνισης, το πόσο παράλογα και μη ρεαλιστικά είναι, να καταλαβαίνουμε τις τεχνικές μάρκετινγκ (π.χ. ‘ας δημιουργήσουμε δυσαρέσκεια με την ατελή επιδερμίδα, ας ενισχύσουμε το πρότυπο του υπερβολικά τέλειου δέρματος, για να πουλήσουμε περισσότερες κρέμες προσώπου’). Να αποδεχτούμε μια και καλή το σκληρό μάθημα της ατελούς ανθρώπινης φύσης: ότι δεν είμαστε και δε θα γίνουμε ποτέ τέλειοι. Να εντοπίσουμε τις πηγές της χαμηλής μας αυτοεκτίμησης (π.χ. σχόλια, απόρριψη, παραμέληση) και να προσπαθήσουμε να αναπληρώσουμε τη χαμένη αποδοχή προς τον εαυτό μας, αντί να κυνηγάμε μάταια την τελειότητα.
Σε ό,τι αφορά τώρα το να αποφεύγουμε τα ξεσπάσματα στο φαγητό σε στιγμές συναισθηματικής έντασης, μπορούμε να θυμόμαστε πάντα ότι το στόμα δεν το έχουμε μόνο για να τρώμε, αλλά και για να μιλάμε. Έτσι, το πρώτο βήμα είναι να μάθουμε να διακρίνουμε τη συναισθηματική από την πραγματική πείνα, το δεύτερο να εξασκηθούμε στο να σταματάμε έγκαιρα πριν φάμε συναισθηματικά (και αυτό θέλει πολλή εξάσκηση και υπομονή!) και το τρίτο να μάθουμε να ικανοποιούμε τις εκάστοτε συναισθηματικές ανάγκες που μας έκαναν να ανοίξουμε ανήσυχοι το ψυγείο. Αν νιώθουμε πλήξη, να απασχοληθούμε. Αν νιώθουμε θυμό, να μιλήσουμε γι’ αυτόν. Αν νιώθουμε άγχος, να δούμε την βαθύτερη προέλευσή του και να το αντιμετωπίσουμε.

Τελικά, αν τα «βρούμε» με τον εαυτό μας, θα τα «βρούμε» και με το φαγητό; Ή μήπως είναι καλό, που και που, να κάνουμε μικρές διατροφικές ατασθαλίες;

Αν τα βρούμε με το φαγητό, δε θα νιώθουμε ιδιαίτερες τύψεις για τις «ατασθαλίες» αλλά θα μάθουμε να αφουγκραζόμαστε τις πραγματικές μας ανάγκες έτσι ώστε να απολαμβάνουμε το φαγητό στις ποσότητες και την ποιότητα που πραγματικά μας αξίζει. Αν μάθουμε να τρώμε συνειδητά και όχι μηχανικά, με επίκεντρο την πραγματική πείνα και την γεύση και όχι υποκινούμενοι από μια γενικότερη ανησυχία, τότε θα απολαμβάνουμε πραγματικά το φαγητό. Το ζητούμενο είναι να αποκωδικοποιήσουμε τις «δυνάμεις» που ασκούν πάνω μας μερικές τροφές και να μην νιώθουμε πάθος και απαγόρευση. Αν μάλιστα τρώμε συνειδητά, θα καταλάβουμε ότι κάποιες τροφές τελικά παραείναι γλυκές ή λιπαρές ή αλμυρές και θα απορούμε πώς κάποτε τρώγαμε μεγαλύτερες ποσότητες. Θα τις εντάξουμε δηλαδή στην τροφή μας επειδή πραγματικά μας αρέσουν και θα τις απολαμβάνουμε στις κατάλληλες ποσότητες. Και για κάποιες ίσως αποφασίσουμε ότι δε μας αρέσουν πια.
Πέρα όμως από τη διατροφική επανεκπαίδευση, επειδή στη διατροφή μας αντανακλώνται συνήθως όλες οι άλλες πτυχές της ζωής μας, καλό θα είναι να τις παρατηρήσουμε και να προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε τις άλλες ανάγκες που μπούκωνε το φαγητό, τα άλλα κενά που προσπαθούσε να καλύψει. Για να το πω μεταφορικά, το στομάχι βρίσκεται πολύ κοντά στην καρδιά και συχνά αυτά τα δύο τα μπερδεύουμε. Είναι όμως σημαντικό να επαναλάβουμε ότι δεν υπάρχουν τέλειοι άνθρωποι με αδαμάντινη αυτοπεποίθηση και εγκράτεια. Οπότε το ζητούμενο είναι να αποδεχτούμε τον εαυτό μας και να του φερθούμε τρυφερά, όχι να τον βάλουμε κάτω από το μικροσκόπιο και να ‘θεραπεύσουμε’ τις αδυναμίες του.

health.in.gr