Λίγο πιο κοινωνιολογικό το άρθρο που μεταφράζω σε αυτό το ποστ, αλλά με πολλές ψυχολογικές προεκτάσεις. Όταν μια ομάδα ανθρώπων απεικονίζεται με ανωνυμία σε τέτοιο βαθμό που παρουσιάζονται με τρόπο απρόσωπο, δίνεται μακροπρόθεσμα μεγάλη έμφαση στο πόση ντροπή πρέπει να προκαλεί το να ανήκεις σε αυτήν την κατηγορία. Η προβολή ενός σώματος χωρίς πρόσωπο ή κεφάλι (με το πρόσχημα της διακριτικότητας) συνήθως ευνοεί την αντικειμενοποίηση του ανθρώπου, κάτι που το έχουμε συναντήσει πολλές φορές στο υπερσεξουαλικοποιημένο γυναικείο σώμα (π.χ. διαφημίσεις που προβάλλουν μόνο ένα μέρος του γυναικείου σώματος ως αντικείμενο). Έτσι, το να συνδυάζεται η ταυτοποίηση με την ντροπή δημιουργεί συνδέσεις που καθιστούν ντροπή το να είναι κανείς παχύσαρκος. Επίσης οι απεικονίσεις αυτές γίνονται με τρόπο πολύ στερεοτυπικό, δείχνοντας παχύσαρκους να τρώνε, μόνοι, άτσαλοι, θλιμμένοι κτλ. Ας δούμε το συγκεκριμένο άρθρο, το οποίο δίνει και κάποια παραδείγματα αλλά και δίνει και ένα αντιπαράδειγμα με παρόμοιες κακές επιπτώσεις- τον τρόπο που απεικονίζονται τα παιδιά που λιμοκτονούν:
Απεικόνιση των χοντρών ανθρώπων χωρίς κεφάλια, ενώ των παιδιών που λιμοκτονούν, με θλιμμένο βλέμμα; Η σύντομη εξήγηση μπορεί να είναι ότι υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στην φωτογραφία που στοχεύει να προκαλέσει ντροπή και σε αυτήν που στοχεύει στην πρόκληση οίκτου. Οι παχύσαρκοι άνθρωποι δέχονται κατηγορίες για το ότι ευθύνονται για την παχυσαρκία τους- οπότε το να μη δείχνει μια φωτογραφία τα πρόσωπά τους ενεργοποιεί συναισθήματα ντροπής, καθώς και στιγματοποίηση. Από την άλλη μεριά, τα παιδιά που λιμοκτονούν είναι αβοήθητα θύματα, μια κατηγορία ανθρώπων που απεικονίζεται με μεγάλη ομοιογένεια. Οπότε, το να τα κοιτάμε στα μάτια ενεργοποιεί συναισθήματα οίκτου στον αναγνώστη/θεατή.
Αυτή η τάση των ΜΜΕ να δείχνουν αυτό που η Charlotte Cooper ονομάζει "ακέφαλους χοντρούληδες" απαντάται παντού. Δε θα το χαρακτηρίσω, αλλά να μερικά παραδείγματα από τις ιστοσελίδες των: New York Times, Washington Post και Reuters:
Γράφοντας για το φαινόμενο αυτό σε ένα ειδησεογραφικό μπλογκ, ο Nate Jones λέει:
Η απεικόνιση των παχύσαρκων χωρίς κεφάλια είναι μια πρακτική λύση για ένα παλιό πρόβλημα: πώς να απεικονίζεις ένα άρθρο για την παχυσαρκία, χωρίς να ρίχνεις τον προβολέα σε ανθρώπους; Το να κόβεις το κεφάλι είναι πιο ευγενικό αλλά και πιο νόμιμο από ό,τι το να το αφήνεις, σκέφτομαι. Είναι δημοσιογραφία στην πιο πατερναλιστική της μορφή.
Και μετά αναρρωτιέται:
Αν υποθέσουμε ότι δε σταματάμε να γράφουμε άρθρα για την παχυσαρκία εντελώς, υπάρχει τρόπος να βάλουμε μια εικόνα στο άρθρο, χωρίς να λέμε "γεια σου, είσαι χοντρός, μπορώ να τραβήξω μια φωτογραφία σου;"
Αλλά για μια στιγμή. Γιατί να μην το ρωτησουμε αυτό; Μου φαίνεται ότι, για να γλιτώσουμε μερικούς φωτογράφους από την αμηχανία- καθώς πλησιάζουν ξένους και τους ζητάνε την άδεια να τους φωτογραφήσουν- τα ΜΜΕ καταλήγουν στο αντίθετο. Δηλαδή, στο να διαιωνίζουν την ντροπή, την αμηχανία και το στίγμα σε εκατομμύρια ανθρώπους (ίσως αν μερικοί άνθρωποι ξεπερνούσαν την αμηχανία, ζητούσαν την άδεια και έδειχναν ολόκληρη τη φωτογραφία, ίσως να ήταν λιγότερο δύσκολο να γίνεται λόγος για το όλο θέμα την επόμενη φορά).
Να μια πρόταση: αντί να προσεγγίζουμε ανθρώπους όταν τρώνε μόνοι τους σε έναν πεζόδρομο ή σε ένα κατάστημα φαστ φουντ, γιατί να μη βρίσκουμε ανθρώπους την ώρα που δουλεύουν, που είναι στο σχολείο ή που παίζουν με τα παιδιά τους, και να τους δείξουμε πώς ζούνε μια αληθινή, πολύπλοκη, ανθρώπινη ζωή, έχοντας μια ενδεχομένως επικίνδυνη για την υγεία κατάσταση;
Και ένα μη επιστημονικό δείγμα: στην παρακάτω εικόνα θα δείτε τις πρώτες 17 εικόνες που εμφανίζονται στη μηχανή αναζήτησης Google (google images), όταν οι λέξεις κλειδιά είναι "obesity men" (παχυσαρκία άντρες). Από τα 15 άτομα, τα 9 δεν έχουν πρόσωπο (αντίστοιχα για τις γυναίκες από 30 παχύσαρκες, οι 17 δεν είχαν πρόσωπο).
Από την άλλη μεριά όμως:
Γιατί είναι τόσο διαφορετικά τα πράγματα για τα παιδιά που λιμοκτονούν; Δείτε τις πρώτες εικόνες από μια αναζήτηση με λέξεις- κλειδιά "παιδί λιμοκτονεί":
Όλα τα παιδιά έχουν πρόσωπα. Επίσης κανένα δεν είναι λευκό αμερικανόπουλο (έχει κάποια βάση αυτό, καθώς δεν υπάρχει ασιτία σε τέτοιο βαθμό στην Αμερική). Επίσης, μάλλον κανένας δεν ζήτησε την άδεια από τα παιδιά αυτά να τα φωτογραφίσει και να δημοσιεύσουν τις φωτογραφίες τους. Για τους παχύσαρκους ανθρώπους σε μια πλούσια χώρα, η ντροπή και το στίγμα είναι από μόνα τους ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος- η αγωνία που προκαλείται με αυτή τη στάση υπονομεύει την υγιεινή στάση ζωής. Η ντροπή και το στίγμα δεν προωθούν υγιείς τρόπους απώλειας βάρους.
Για τα παιδιά που λιμοκτονούν σε μια φτωχή χώρα, ο οίκτος των θεατών ή αναγνωστών που βρίσκονται σε μια πλούσια χώρα επίσης είναι μέρος του προβλήματος, γιατί αποσπά την προσοχή από τους λόγους της συστηματικής φτωχοποίησης και εκμετάλλευσης των φτωχών. Για τα παιδιά αυτά ο οίκτος δε φέρει κανένα αποτέλεσμα, δε γεννά λύσεις στο πρόβλημα.
Είανι σημαντικό να απεικονίζονται και οι παχύσαρκοι και τα παιδιά που πεινάνε. Αλλά ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αυτό και στις δύο περιπτώσεις είναι απάνθρωπο και μειωτικό, γιατί οι άνθρωποι δεν απεικονίζονται με τρόπο πλήρη στις κοινωνικές συνθήκες της ζωής τους αλλά με τρόπο πολύ επιλεκτικό και άδικο.
Σχόλια