Ένα άρθρο της χτεσινής Ελευθεροτυπίας που πραγματεύεται τα ελληνικά ΑΕΙ και τα αδιέξοδα ερευνητών που αναγκάζονται να στραφούν σε ιδρύματα του εξωτερικού (οι υπογραμμίσεις δικές μου). Γιατί περηφανεύεται η Ελλάδα για τους Έλληνες που διαπρέπουν στο εξωτερικό, αντί να νιώθει ντροπή που τους εξοστράκισε και πίεση να ανεβάσει το επίπεδο της έρευνας, για να κρατήσει τους επιστήμονές της και να αξιοποιήσει όσα έχουν να προσφέρουν;
---------------------------------------------------------------
Πριν από λίγες εβδομάδες, ο Μιχάλης κατέκτησε τον τίτλο του συγγραφέα της καλύτερης διδακτορικής διατριβής στην Ευρώπη σε ζητήματα ευρωπαϊκής ενοποίησης, έπειτα από συμμετοχή του σε σχετικό διαγωνισμό. Ο διαγωνισμός UACES (University Association for European Studies) έχει καταστεί θεσμός για τα ευρωπαϊκά ακαδημαϊκά δεδομένα και θεωρείται αρκετά «σκληρός» - λόγω του εύρους της θεματολογίας του, της πανευρωπαϊκής του διάστασης, αλλά και της αίγλης του οργανισμού που τον διοργανώνει. Η πρωτιά του ιδίου σηματοδότησε το τέλος της πολύχρονης κυριαρχίας ερευνητών της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης στον συγκεκριμένο διαγωνισμό, και μάλιστα με αντικείμενο ένα αρκετά αμφιλεγόμενο ζήτημα, όπως αυτό της κανονιστικής ρύθμισης της χρήσης και εμπορίας γενετικά τροποποιημένων προϊόντων στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Η είδηση της διάκρισης δεν έφτασε μέχρι τη χώρα του, ωστόσο το συγκεκριμένο γεγονός δεν είναι εκείνο που τον προβληματίζει. «Το ερώτημα είναι το εξής: πώς μπορεί κάποιος Έλληνας ερευνητής, που έχει ζήσει και εργαστεί στο εξωτερικό και έχει κάνει την καριέρα του εκεί, να επιστρέψει στη χώρα του; Δεν γνωρίζω αν υπάρχει κάποιος "δίαυλος επικοινωνίας" ή εάν τα πανεπιστήμια έχουν τον τρόπο τους να κάνουν προσεγγιστικές κινήσεις».
Η προσέγγιση των ευρωπαϊκών φορέων
Οι ερευνητές διεθνώς απαιτούν να ικανοποιούνται συγκεκριμένες συνθήκες προκειμένου να μπορούν να αποδώσουν. Αποζητούν τη δυνατότητα επικοινωνίας και διάδρασης με άλλους ερευνητές, έναν επαρκή ακαδημαϊκό περίγυρο και, φυσικά, ανταγωνιστικούς μισθούς. Με δεδομένο, όμως, ότι έρευνα στην Ελλάδα δεν υπάρχει -όχι, τουλάχιστον, όπως στην Ευρώπη- πιθανώς είναι ανεδαφικό να αναρωτιόμαστε γιατί οι Ελληνες ερευνητές που κάνουν καριέρα στο εξωτερικό διστάζουν να επιστρέψουν. Αλλωστε, οι δαπάνες για τα ΑΕΙ μας δεν αφορούσαν ποτέ την ανάπτυξη της έρευνας, παρά κατευθύνονταν στη δημιουργία πανεπιστημιακών τμημάτων ανά την επικράτεια.
«Το έργο των Ελλήνων ερευνητών αξίζει μεγαλύτερης προβολής. Τα πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού παρέχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιηθεί έρευνα υψηλού επιπέδου. Σε εμάς, τους "ξένους", δίνουν και κάτι ακόμα: την πεποίθηση ότι με πίστη και σκληρή δουλειά η αναγνώριση δεν θα αργήσει να έρθει», καταθέτει τη δική του άποψη ο Μιχάλης.
Το όνομά του προτάθηκε από τους εξεταστές και τους επιβλέποντες καθηγητές του στο LSE, στην επιτροπή που αξιολογεί διδακτορικές διατριβές από όλη την Ευρώπη. Λίγο μετά, τον ειδοποίησαν ότι απέσπασε το 1ο βραβείο. Αυτή η διάκριση αποτέλεσε την αφορμή για να ενδιαφερθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το πρόσωπό του και, έπειτα από μια σειρά συνεντεύξεων, του προτάθηκε η θέση του νομικού συμβούλου σε ζητήματα νέων τεχνολογιών, διαχείρισης τεχνολογικών κινδύνων και ηθικής αποτίμησης ερευνητικών προτάσεων στη Γενική Διεύθυνση Ερευνας. Πριν από λίγες ημέρες, μάλιστα, ξεκίνησε να εργάζεται στις Βρυξέλλες, στο νέο του πόστο -το οποίο, μάλιστα, δημιουργήθηκε μόλις τον τελευταίο μήνα.
«Θεωρώ ότι η περίπτωσή μου υπάγεται στην κατηγορία των ανθρώπων εκείνων που ναι μεν αξιοποίησαν τα πλεονεκτήματα και τα κίνητρα που παρέχει το δυτικοευρωπαϊκό πανεπιστημιακό σύστημα, ταυτόχρονα όμως θέλουν να επιστρέψουν κάποια στιγμή στην Ελλάδα για να μεταλαμπαδεύσουν τα όσα έμαθαν - όσο ρομαντικό και αν ακούγεται αυτό». Παρόμοιες περιπτώσεις συνιστούν ένα μικρό δείγμα των δυνατοτήτων του ελληνικού ερευνητικού δυναμικού, που ψάχνει το κατάλληλο έδαφος για να αποδώσει. Η περίπτωση του Μιχάλη αναδεικνύει το πόσο καλά λειτουργεί στο εξωτερικό το σύστημα εντοπισμού και αξιοποίησης διακριθέντων ερευνητών. Είναι χαρακτηριστικό ότι, λίγο μετά τη βράβευσή του, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έσπευσε να του προτείνει συμβόλαιο συνεργασίας.
Προβληματισμός για την επιστροφή
Μέχρι τώρα, οι συγκυρίες κυρίως ήταν ο λόγος που δεν αναζήτησε δουλειά στην Ελλάδα. Εχοντας, όμως, σπουδάσει και εργαστεί εδώ, παρουσιάζεται αρκετά διστακτικός. Μέσα από ιστορίες ανθρώπων που κατάφεραν να διακριθούν στο εξωτερικό και επέστρεψαν, μπορεί κανείς να καταλάβει εύκολα τους λόγους για τους οποίους προβληματίζονται και που σχετίζονται κυρίως με αυτά που ακούγονται για «φωτογραφικές» προκηρύξεις και έναν αμφιλεγόμενο τρόπο αξιολόγησης των υποψηφίων.
«Τα προβλήματα είναι τόσο δομικά, όσο και νοοτροπίας. Η αλήθεια είναι ότι η επιστροφή κάποιων γίνεται για συναισθηματικούς λόγους, παρά με βάση ορθολογιστικά ή επαγγελματικά κριτήρια. Αυτό που λέμε "αγορά εργασίας" στην Ελλάδα λειτουργεί με τόσες αρρυθμίες, που δεν σου προσφέρει καμία εγγύηση ότι θα βρεις μια θέση η οποία θα ανταποκρίνεται στο προφίλ σου και θα σου επιτρέψει να αξιοποιήσεις τις εμπειρίες που έχεις αποκομίσει».
Οι προβληματισμοί είναι κοινός τόπος για τους Ελληνες ερευνητές του εξωτερικού, αφού η κατάσταση είναι συγκεχυμένη για το πώς κάποιος θα μπορούσε να ενταχθεί στον ελληνικό ακαδημαϊκό κορμό. «Προσωπικά, πιστεύω πως όλα είναι βελτιώσιμα, αρκεί να υπάρχουν πολιτική βούληση και ένα καλά δομημένο πλαίσιο διαλόγου μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων μερών. Το ζητούμενο είναι να πειστούμε όλοι πως χρειάζεται μια ποιοτική στροφή προς ένα πανεπιστήμιο που θα παράγει χαρούμενους, υγιώς σκεπτόμενους ανθρώπους».
Λέγεται ότι οι ακαδημαϊκοί του εξωτερικού αντιμετωπίζονται καχύποπτα και ανταγωνιστικά από το εγχώριο σύστημα. Και αυτό είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο, πέρα από όλα τα διαδικαστικά ή οργανωτικά. «Δεν αντιμετωπίζω τα ελληνικά ΑΕΙ ως "πρωτόγονους", που πρέπει να ανοίξουν τις πόρτες τους σε όποιον κάνει καριέρα στο εξωτερικό επειδή είχε την τύχη ή κατόρθωσε να κάνει έρευνα σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Τα ελληνικά ΑΕΙ έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν το τεράστιο και συγχρόνως παραμελημένο δυναμικό που λέγεται "Ελληνες ακαδημαϊκοί του εξωτερικού". Το ζήτημα είναι εάν θέλουν».
---------------------------------------------------------------
ΔΥΟ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΠΡΕΠΟΥΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΣΥΜΦΩΝΟΥΝ ΟΤΙ Η ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΝΑΙ TERRA INCOGNITA
«Τα ελληνικά ΑΕΙ μπορούν. Θέλουν;»
Της ΚΑΤΙΑΣ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ
Εξι ελληνικά πανεπιστήμια εντάσσονται στις περιβόητες «παγκόσμιες λίστες» αξιολόγησης των καλύτερων ιδρυμάτων, την ώρα που η κρατική χρηματοδότηση για την έρευνα στη χώρα μας φτάνει μόνο στο 0,5% του ΑΕΠ. Οσο αξιόλογες και να είναι οι εισροές από τους κοινοτικούς πόρους ή η προσωπική προσπάθεια ορισμένων καθηγητών, ο παρονομαστής είναι ένας: η έρευνα στην Ελλάδα είναι terra incognita, ενώ ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός ικανών ερευνητών στρέφεται στα μεγάλα ερευνητικά κέντρα της Ευρώπης. Δύο περιπτώσεις τέτοιων ανθρώπων, του Μιχάλη Κρητικού και του Παντελή Παπαδόπουλου, έρχονται να πυροδοτήσουν τον προβληματισμό: πώς το ελληνικό πανεπιστήμιο προσεγγίζει τους Ελληνες ερευνητές του εξωτερικού; Και, βέβαια, πώς δημιουργεί τις «συγκυρίες», ώστε να τους πείσει να επιστρέψουν, προς όφελος της ίδιας της χώρας;
Πριν από λίγες εβδομάδες, ο Μιχάλης κατέκτησε τον τίτλο του συγγραφέα της καλύτερης διδακτορικής διατριβής στην Ευρώπη σε ζητήματα ευρωπαϊκής ενοποίησης, έπειτα από συμμετοχή του σε σχετικό διαγωνισμό. Ο διαγωνισμός UACES (University Association for European Studies) έχει καταστεί θεσμός για τα ευρωπαϊκά ακαδημαϊκά δεδομένα και θεωρείται αρκετά «σκληρός» - λόγω του εύρους της θεματολογίας του, της πανευρωπαϊκής του διάστασης, αλλά και της αίγλης του οργανισμού που τον διοργανώνει. Η πρωτιά του ιδίου σηματοδότησε το τέλος της πολύχρονης κυριαρχίας ερευνητών της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης στον συγκεκριμένο διαγωνισμό, και μάλιστα με αντικείμενο ένα αρκετά αμφιλεγόμενο ζήτημα, όπως αυτό της κανονιστικής ρύθμισης της χρήσης και εμπορίας γενετικά τροποποιημένων προϊόντων στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Η είδηση της διάκρισης δεν έφτασε μέχρι τη χώρα του, ωστόσο το συγκεκριμένο γεγονός δεν είναι εκείνο που τον προβληματίζει. «Το ερώτημα είναι το εξής: πώς μπορεί κάποιος Έλληνας ερευνητής, που έχει ζήσει και εργαστεί στο εξωτερικό και έχει κάνει την καριέρα του εκεί, να επιστρέψει στη χώρα του; Δεν γνωρίζω αν υπάρχει κάποιος "δίαυλος επικοινωνίας" ή εάν τα πανεπιστήμια έχουν τον τρόπο τους να κάνουν προσεγγιστικές κινήσεις».
Η προσέγγιση των ευρωπαϊκών φορέων
Οι ερευνητές διεθνώς απαιτούν να ικανοποιούνται συγκεκριμένες συνθήκες προκειμένου να μπορούν να αποδώσουν. Αποζητούν τη δυνατότητα επικοινωνίας και διάδρασης με άλλους ερευνητές, έναν επαρκή ακαδημαϊκό περίγυρο και, φυσικά, ανταγωνιστικούς μισθούς. Με δεδομένο, όμως, ότι έρευνα στην Ελλάδα δεν υπάρχει -όχι, τουλάχιστον, όπως στην Ευρώπη- πιθανώς είναι ανεδαφικό να αναρωτιόμαστε γιατί οι Ελληνες ερευνητές που κάνουν καριέρα στο εξωτερικό διστάζουν να επιστρέψουν. Αλλωστε, οι δαπάνες για τα ΑΕΙ μας δεν αφορούσαν ποτέ την ανάπτυξη της έρευνας, παρά κατευθύνονταν στη δημιουργία πανεπιστημιακών τμημάτων ανά την επικράτεια.
«Το έργο των Ελλήνων ερευνητών αξίζει μεγαλύτερης προβολής. Τα πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού παρέχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιηθεί έρευνα υψηλού επιπέδου. Σε εμάς, τους "ξένους", δίνουν και κάτι ακόμα: την πεποίθηση ότι με πίστη και σκληρή δουλειά η αναγνώριση δεν θα αργήσει να έρθει», καταθέτει τη δική του άποψη ο Μιχάλης.
Το όνομά του προτάθηκε από τους εξεταστές και τους επιβλέποντες καθηγητές του στο LSE, στην επιτροπή που αξιολογεί διδακτορικές διατριβές από όλη την Ευρώπη. Λίγο μετά, τον ειδοποίησαν ότι απέσπασε το 1ο βραβείο. Αυτή η διάκριση αποτέλεσε την αφορμή για να ενδιαφερθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το πρόσωπό του και, έπειτα από μια σειρά συνεντεύξεων, του προτάθηκε η θέση του νομικού συμβούλου σε ζητήματα νέων τεχνολογιών, διαχείρισης τεχνολογικών κινδύνων και ηθικής αποτίμησης ερευνητικών προτάσεων στη Γενική Διεύθυνση Ερευνας. Πριν από λίγες ημέρες, μάλιστα, ξεκίνησε να εργάζεται στις Βρυξέλλες, στο νέο του πόστο -το οποίο, μάλιστα, δημιουργήθηκε μόλις τον τελευταίο μήνα.
«Θεωρώ ότι η περίπτωσή μου υπάγεται στην κατηγορία των ανθρώπων εκείνων που ναι μεν αξιοποίησαν τα πλεονεκτήματα και τα κίνητρα που παρέχει το δυτικοευρωπαϊκό πανεπιστημιακό σύστημα, ταυτόχρονα όμως θέλουν να επιστρέψουν κάποια στιγμή στην Ελλάδα για να μεταλαμπαδεύσουν τα όσα έμαθαν - όσο ρομαντικό και αν ακούγεται αυτό». Παρόμοιες περιπτώσεις συνιστούν ένα μικρό δείγμα των δυνατοτήτων του ελληνικού ερευνητικού δυναμικού, που ψάχνει το κατάλληλο έδαφος για να αποδώσει. Η περίπτωση του Μιχάλη αναδεικνύει το πόσο καλά λειτουργεί στο εξωτερικό το σύστημα εντοπισμού και αξιοποίησης διακριθέντων ερευνητών. Είναι χαρακτηριστικό ότι, λίγο μετά τη βράβευσή του, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έσπευσε να του προτείνει συμβόλαιο συνεργασίας.
Προβληματισμός για την επιστροφή
Μέχρι τώρα, οι συγκυρίες κυρίως ήταν ο λόγος που δεν αναζήτησε δουλειά στην Ελλάδα. Εχοντας, όμως, σπουδάσει και εργαστεί εδώ, παρουσιάζεται αρκετά διστακτικός. Μέσα από ιστορίες ανθρώπων που κατάφεραν να διακριθούν στο εξωτερικό και επέστρεψαν, μπορεί κανείς να καταλάβει εύκολα τους λόγους για τους οποίους προβληματίζονται και που σχετίζονται κυρίως με αυτά που ακούγονται για «φωτογραφικές» προκηρύξεις και έναν αμφιλεγόμενο τρόπο αξιολόγησης των υποψηφίων.
«Τα προβλήματα είναι τόσο δομικά, όσο και νοοτροπίας. Η αλήθεια είναι ότι η επιστροφή κάποιων γίνεται για συναισθηματικούς λόγους, παρά με βάση ορθολογιστικά ή επαγγελματικά κριτήρια. Αυτό που λέμε "αγορά εργασίας" στην Ελλάδα λειτουργεί με τόσες αρρυθμίες, που δεν σου προσφέρει καμία εγγύηση ότι θα βρεις μια θέση η οποία θα ανταποκρίνεται στο προφίλ σου και θα σου επιτρέψει να αξιοποιήσεις τις εμπειρίες που έχεις αποκομίσει».
Οι προβληματισμοί είναι κοινός τόπος για τους Ελληνες ερευνητές του εξωτερικού, αφού η κατάσταση είναι συγκεχυμένη για το πώς κάποιος θα μπορούσε να ενταχθεί στον ελληνικό ακαδημαϊκό κορμό. «Προσωπικά, πιστεύω πως όλα είναι βελτιώσιμα, αρκεί να υπάρχουν πολιτική βούληση και ένα καλά δομημένο πλαίσιο διαλόγου μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων μερών. Το ζητούμενο είναι να πειστούμε όλοι πως χρειάζεται μια ποιοτική στροφή προς ένα πανεπιστήμιο που θα παράγει χαρούμενους, υγιώς σκεπτόμενους ανθρώπους».
Λέγεται ότι οι ακαδημαϊκοί του εξωτερικού αντιμετωπίζονται καχύποπτα και ανταγωνιστικά από το εγχώριο σύστημα. Και αυτό είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο, πέρα από όλα τα διαδικαστικά ή οργανωτικά. «Δεν αντιμετωπίζω τα ελληνικά ΑΕΙ ως "πρωτόγονους", που πρέπει να ανοίξουν τις πόρτες τους σε όποιον κάνει καριέρα στο εξωτερικό επειδή είχε την τύχη ή κατόρθωσε να κάνει έρευνα σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Τα ελληνικά ΑΕΙ έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν το τεράστιο και συγχρόνως παραμελημένο δυναμικό που λέγεται "Ελληνες ακαδημαϊκοί του εξωτερικού". Το ζήτημα είναι εάν θέλουν».
Σχόλια
και τι να γινει ?
παντου λεφτα χρειαζονται