Η χαρισματικότητα (=επίδοση ή δυνατότητα για επίδοση πάνω από τον ηλικιακό μέσο όρο, σε συνδυασμό με διάφορα άλλα χαρακτηριστικά, όπως η δημιουργική σκέψη, η ανώτερη ευφυία, τα κίνητρα, η επιμονή, η μεγαλύτερη ευκολία στη μάθηση, κτλ) είναι μια παρεξηγημένη έννοια- αυτό το έχω διαπιστώσει ιδιαίτερα στη χώρα μας, που το θέμα αυτό είναι παραμελημένο έως θέμα-ταμπού. Πολλοί είναι οι μύθοι που την περιστοιχίζουν και που πρέπει να αποσαφηνίζονται για αποφυγή παρερμηνειών. Ξεκαθαρίζω με όσο πιο απλά λόγια μπορώ μερικές από τις πιο κοινές αντιλήψεις:1. Η χαρισματικότητα μπορεί να εξαφανιστεί με το πέρασμα του χρόνου;
Η αλήθεια είναι ότι η χαρισματικότητα είναι μια έμφυτη τάση για υψηλές επιδόσεις. Ωστόσο, μπορεί κάποιες τάσεις να αποδυναμωθούν με το πέρασμα του χρόνου, ενώ άλλες τάσεις να βρούνε την έκφρασή τους σε επιδόσεις αργότερα στη ζωή. Αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι τα κίνητρα, η ενθάρρυνση από το περιβάλλον, παράγοντες τύχης (γεγονότα ζωής, υγεία, κτλ), ενδοπροσωπικά προβλήματα, και άλλοι πολλοί παράγοντες. Έτσι, η χαρισματικότητα δεν είναι κάτι που μπορεί να εξαφανιστεί, αλλά σίγουρα να μην είναι πάντα εμφανής.
2. Τα χαρισματικά άτομα έχουν υπερφυσικές ιδιότητες;
Τα χαρισματικά-ταλαντούχα άτομα σίγουρα έχουν κάποιες ικανότητες πάνω από το μέσο όρο της ηλικίας τους, σίγουρα όμως δεν είναι τέλεια όντα (έχουν τις αδυναμίες τους, κάνουν λάθη, έχουν προβλήματα όπως όλος ο κόσμος) ούτε μπορούν να κάνουν υπερφυσικές ενέργειες, όπως το να προβλέψουν το μέλλον, κτλ. Τα παιδιά-ίντιγκο που έχουν προβληθεί κυρίως από διάφορες εκπομπές της τηλεόρασης δεν ανήκουν στη σφαίρα της επιστήμης της ψυχολογίας!
3. Τα χαρισματικά παιδιά είναι οι καλύτεροι μαθητές της τάξης;
Η χαρισματικότητα δεν εκφράζεται πάντα μέσα από επιδόσεις. Τα παιδιά μπορεί να πλήττουν, να μην έχουν ενδιαφέρον ή κίνητρα για το περιεχόμενο του μαθήματος, και αυτό να αντανακλάται σε μέτριους βαθμούς στο σχολείο. Ο καλός μαθητής μπορεί να είναι αυτός που αποκτά καλούς βαθμούς, επειδή δουλεύει σκληρά- αυτό δεν τον κάνει όμως και χαρισματικό. Επίσης, υπάρχουν πεδία χαρισματικότητας-ταλέντου που δεν ανήκουν στο σχολικό πρόγραμμα μαθημάτων. Μάλιστα μπορεί να μην έχουν καμία σχέση με τα ακαδημαϊκά χαρίσματα. Απλώς στο δυτικό κόσμο έχουμε μάθει να προσέχουμε περισσότερο τις κλίσεις σε επιστήμες, επισήμως αναγνωρισμένες τέχνες και τον αθλητισμό, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε την εξίσου σημαντική αξία ενός χαρισματικού κηπουρού, μάγειρα, γονέα. Για παράδειγμα, αναγνωρίζουμε το καλλιτεχνικό ταλέντο σε έναν πίνακα ζωγραφικής, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό σε μια καταπληκτική σύνθεση λουλουδιών σε ένα μπουκέτο.
4. Τα χαρισματικά άτομα δουλεύουν με τις ώρες ή τα παρατάνε εύκολα;
Τα χαρισματικά άτομα θα απορροφηθούν με μεγάλο μεράκι και πάθος σε κάτι που τους ενδιαφέρει πολύ. Το ενδιαφέρον είναι επίσης μια σύνθετη έννοια. Μπορεί να μην υπάρχει αλλά να καλλιεργηθεί με τον καιρό. Σίγουρα πάντως αυτό που πρέπει να εμφυσήσουμε στα παιδιά είναι να μην τα παρατάνε με την πρώτη αποτυχία, καθώς και να μην πλήττουν εύκολα (κάτι που είναι ομολογουμένως εξαιρετικά δύσκολο στα χαρισματικά παιδιά).
5. Οι χαρισματικοί μαθητές δε χρειάζονται ειδική εκπαιδευτική μεταχείριση
Οι χαρισματικοί μαθητές ΔΕΝ πρόκειται να τα καταφέρουν μόνοι τους στη ζωή. Χρειάζονται καθοδήγηση, υποστήριξη και παροχή ερεθισμάτων και εκπαιδευτικών ευκαιριών. Χρειάζονται έμπνευση, συμπαράσταση, κίνητρα, ενθάρρυνση όχι μόνο στον μαθησιακό τομέα, αλλά και στον ψυχοσυναισθηματικό, καθώς, όσο πιο διαφορετικοί από τους συνομηλίκους, τόσο πιο μόνοι νιώθουν.
6. Οι χαρισματικοί μαθητές είναι πολύ ανταγωνιστικοί και έχουν αποκλίνουσα συμπεριφορά
Συνήθως τους αρέσει το σχολείο και είναι ευπροσάρμοστοι. Ωστόσο, όπως και κάθε άλλος μαθητής, μπορεί να βαρεθούν, αν κάτι δεν τους ενδιαφέρει (πόσο μάλλον όταν κάτι το κατακτούν με την πρώτη φορά και πρέπει να περιμένουν μέχρι να τελειώσουν και οι υπόλοιποι), μπορεί να ενοχληθούν, όταν δεν καλύπτονται οι ανάγκες τους και παραμελούνται. Ο μεγαλύτερός τους ανταγωνισμός είναι αυτός με τον εαυτό τους, καθώς η τελειομανία τούς διακατέχει σχεδόν σε κάθε δραστηριότητα.
7. Είναι πολύ συνηθισμένο τα χαρισματικά άτομα να έχουν συναισθηματική αστάθεια.
Τα χαρισματικά άτομα συνήθως έχουν καλή ψυχική υγεία και τείνουν να έχουν λιγότερα συναισθηματικά προβλήματα από το μέσο όρο. Ωστόσο, έχουν συγκεκριμένες αυξημένες ευαισθησίες, όπως σε θέματα δικαιοσύνης, σε θέματα που αφορούν τον κόσμο, κτλ. Επίσης, λογικό είναι να εμφανίζουν ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία λόγω της διαφορετικότητάς τους (π.χ. ανώτερο επίπεδο λεξιλογίου σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους δημιουργεί προβλήματα στην επικοινωνία και την κοινωνικοποίηση), κάτι που είναι αναγκαστική συνέπεια της διαφορετικότητας και όχι εγγενής ψυχοσυναισθηματική αστάθεια.
8. Τα χαρισματικα΄ατομα είναι αδύναμα σωματικά, πεισματάρικα, στενόμυαλα και απορροφημένα στον εαυτό τους.
Κατά κύριο λόγο τα χαρισματικά άτομα δε διαφέρουν από τους υπόλοιπους σε θέματα εμφάνισης και συμπεριφοράς (η προσωπικότητα είναι ανεξάρτητη από την ευφυία), αν και πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι τα χαρισματικά άτομα είναι πάνω από το μέσο όρο σε θέματα υγείας, ηθικής υπευθυνότητας και κοινωνικών δεξιοτήτων.
9. Είναι εύκολο να εντοπίσει κανείς τους χαρισματικούς ανθρώπους.
Δεν ξεχωρίζουν τόσο εύκολα από τους συνομηλίκους τους πάντα. Θεωρητικά, ένα χαρισματικό άτομο θα έχει επιδόσεις πάνω από το μέσο όρο της ηλικίας του, αλλά αυτό δεν είναι πάντα απόλυτο, καθώς υπάρχει το πρόβλημα της υπο-επίδοσης των χαρισματικών είτε για λόγους μαθησιακών δυσκολιών είτε για λόγους συναισθηματικής φύσης. Επίσης, τα τεστ νοημοσύνης αξιολογούν μόνο μια πτυχή της χαρισματικότητας και φυσικά έχουν πολλά μειονεκτήματα- π.χ. δεν αξιολογούν καλλιτεχνικές κλίσεις, δημιουργικότητα, ή κίνητρα.
10. Συνήθως ένα σχολείο μπορεί να ακολουθήσει ένα σύστημα όπου θα εντοπίσει ότι το 3-5% του πληθυσμού του είναι χαρισματικά παιδιά.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι τα άτομα που αποκαλούμε ως "χαρισματικά" βρίσκονται ανάμεσά μας, είναι άτομα που απλώς έχουν ταλέντα σε ορισμένους τομείς και ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης, με αποτέλεσμα να διαφοροποιούνται αισθητά από το μέσο όρο της ηλικίας τους. Είναι κι αυτό μια μορφή διαφορετικότητας που είναι άδικο να προσποιούμαστε ότι δεν υπάρχει, ή να θεωρούμε ότι η χαρισματικότητα είναι αποτέλεσμα κοινωνικο-οικονομικών προνομίων. Τα κοινωνικο-οικονομικά προνόμια οπωσδήποτε βοηθούν στην ανάπτυξη των ικανοτήτων (προσφέρουν ερεθίσματα, υποδομές, καλύτερη εκπαίδευση, ευκαιρίες, κτλ), κι αυτό σημαίνει ότι οφείλουμε να αναγνωρίζουμε από νωρίς τα σημάδια αυτά, για να προσφέρουμε σε όλα τα παιδιά ευκαιρίες για ανάπτυξη των ικανοτήτων τους. Η χαρισματικότητα υπάρχει, είναι ανούσιο να κωφεύουμε στη διαφορετικότητα και να προσπαθούμε στο όνομα της ισότητας να θεωρούμε όλα τα άτομα όμοια μεταξύ τους- άλλο ίσος, άλλο όμοιος.
Σχόλια
Δεν περιμένουμε θαύματα απο κοινωνίες στηριγμένες σε ένα μοντέλο δυτικό, με ό,τι αυτό συνεπάγεται και κυρίως σε ό,τι αφορά στη παιδεία που συζητάμε εδώ. Απλώς τις παρατηρούμε, σημειώνουμε και εσείς οι ειδικοί κάνετε ό,τι καλύτερο μπορείτε, σε σημείο αυθυπέρβασης.
Συνεχίζω το διάβασμα.:)
Θα μας ανακούφιζε το αίσθημα του δικαίου, αν πράγματι όλα τα παιδιά ανήκαν σε αυτήν την κατηγορία. Ωστόσο, επαναλαμβάνω ότι το να αποδεχόμαστε τη διαφορετικότητά τους δεν αναιρεί το ότι όλα τα παιδιά είναι ίσα (ίσα, όχι όμοια). Θεωρώ ότι κάποιος ιδιαίτερα καλός παιδαγωγός που έχει δουλέψει με πάρα πολλά παιδιά, θα μας πει ότι δεν είναι όλα τα παιδιά χαρισματικά, δηλαδή με μια εξαιρετικά υψηλή επίδοση (ή δυνατότητα επίδοσης) σε κάποιο πεδίο. Συμφωνώ όμως ότι παρατηρούμε δυστυχώς μια μικρή γκάμα πεδίων, θα έπρεπε να τη διευρύνουμε και ίσως τότε να μεγάλωνε το ποσοστό των χαρισματικών ανθρώπων.
Σήμερα οι πιο προοδευτικοί και γενναιόδωροι ορισμοί παγκοσμίως φτάνουν μέχρι το να λένε ότι οι χαρισματικοί είναι το 15-20% του πληθυσμού. Ποσοστό που θεωρείται υπερβολικό από την πλειοψηφία, για κανέναν άλλο λόγο πέρα από το ότι στατιστικά εκεί καταλήγουμε. Και οι λίστες ελέγχου και οι φόρμες παρατήρησης δεν αποτελούνται από μία λίστα πεδίων ταλέντου, αλλά από τεράστιες λίστες χαρακτηριστικών στη συμπεριφορά (ίσως αξίζει σε κάποιο ποστ να δώσω παραδείγματα από το πώς εντοπίζουμε τη χαρισματικότητα).
Γενικά πάντως η επιστημονική κοινότητα συμφωνεί (όπως και για άλλες ατομικές διαφορές, όχι μόνο για τις νοητικές επιδόσεις) ότι δε γεννιόμαστε όλοι με τις ίδιες δυνατότητες. Το να μην είναι ένα παιδί χαρισματικό δεν το καθιστά αποτυχημένο, το να είναι μέτριων επιδόσεων δεν το καθιστά λιγότερο αξιαγάπητο, και το να υστερεί νοητικά από το μέσο όρο, δεν το καθιστά λιγότερο υπέροχο από ένα εκπληκτικά ταλαντούχο παιδί.
Από την άλλη, ως μη ειδική πάντα, αναρωτιέμαι με ποια σκοπιμότητα εξετάζουμε κατά πόσο ένα παιδί ανήκει στην εκλεκτή αυτή κατηγορία; Η μόνη απάντηση που παίρνω είναι το να μπορεί κάθε άνθρωπος να είναι μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα, ασχολούμενο με τις ιδιαίτερες κλίσεις του, και να επιτύχει μια κατά προσέγγιση ευτυχία ή έστω "συναισθηματική ισορροπία".
Επίσης, διαφωνώ με τη λέξη "εκλεκτός". Πολλοί γονείς χαρισματικών παιδιών μου λένε ότι εύχονται να είχαν παιδιά μετρίων δυνατοτήτων, και γνωρίζω πολλά χαρισματικά-ταλαντούχα άτομα που συχνά εύχονται να ήταν συνηθισμένοι και με ένα μυαλό που δεν κάνει υπερωρίες, ή που δεν τους κάνει να νιώθουν τόση μοναξιά.
Όσο για το αν ανήκει ένα παιδί σε αυτήν την κατηγορία ή όχι, προσωπικά (και αυτό με φέρνει συχνά σε σύγκρουση με συναδέλφους) είμαι κατά των ταξινομήσεων αυτών, δηλαδή ο σκόπός δεν είναι να δώσουμε μια ετικέτα του "είναι" ή "δεν είναι". Με απασχολεί μόνο το να γνωρίσουμε σε μεγαλύτερο βάθος το τί άνθρωπος είναι ένα παιδί, για να μπορέσουμε να...
...και καταλήγω στο να συμφωνήσω απόλυτα με αυτό που από μόνη σου πάρα πολύ εύστοχα γράφεις: ναι, όλα αυτά για να αναπτυχθεί ολιστικά το παιδί, να ακολουθήσει τις κλίσεις του, να γίνει ολοκληρωμένο, ισσοροπημένο, ευτυχισμένο!
(δε θυμάμαι αν το έχω γράψει σε αυτό το μπλογκ, αλλά ένα χαρισματικό-ταλαντούχο άτομο που δεν ακολουθεί τις κλίσεις του και δεν εκπληρώνει τις ικανότητές του καταλήγει πιθανότατα ανικανοποίητο εσωτερικά και δυστυχές)
1) το δικαίωμα στην ολοκληρωμένη ζωή και ολιστική φυσικά και ανήκει σε ΟΛΟΥΣ μας. Μάλιστα αν δει κανείς τις εκπαιδευτικές παρεμβάσεις που προτείνονται για τα χαρισματικά παιδιά, θα διαπιστώσει ότι τα καλύτερα είναι αυτά που αφορούν όλη την τάξη και ενταγμένο σε αυτήν αναπτύσσεται ΚΑΙ το χαρισματικό παιδί.
2) λυπάμαι που το λέω αλλά εμπειρικά έχω προβεί στη θλιβερή διαπίστωση ότι τις σκοπιμότητες συνήθως τις έχουν οι γονείς και όχι η (ισοπεδωτική μάλλον) εκπαίδευση.
3) σκοπός της εκπαίδευσης των χαρισματικών δεν είναι (μόνο) η ανακάλυψη των σούπερ σπάνιων ταλέντων. Σίγουρα ο εντοπισμός είναι μόνο ένα πρώτο βήμα, αλλά πιστεύω ότι σκοπός είναι η αξιοποίηση των κλίσεών τους, πρώτα από όλα για τα ίδια τα άτομα και μετέπειτα για το καλό/συμφέρον της κοινωνίας. Ας μην ξεχνούμε ότι όλα τα επιτεύγματα της ανθρωπότητας προέρχονται από άτομα που είχαν "κάτι παραπάνω", ή "κάτι άλλο" στον τρόπο σκέψης.
4) το τελευταίο ερώτημα είναι δύσκολο ομολογώ. Το σύνολο θεωρώ ότι λειτουργεί καλύτερα όταν οι μονάδες είναι καλύτερα αναπτυγμένες και ολοκληρωμένες. Επίσης, στην περίπτωση των υπερευφυών ατόμων γνωρίζουμε πια ότι προτιμούν την ατομική και ανεξάρτητη από τη συλλογική εργασία, οπότε η φύση τους μας οδηγεί στο να κοιτάξουμε πρώτα τη διαφορετικότητά τους και έπειτα το πώς θα ενταχθεί αυτή σε ένα συλλογικότερο επίπεδο.