Προβληματισμοί για τη συναισθηματική νοημοσύνη: κριτική στον Goleman

Ο Daniel Goleman έγραψε το 1995 ένα βιβλίο που επρόκειτο να διαβαστεί από πολλούς αναγνώστες και να ασκήσει επιρροή στον τρόπο με τον οποίο έβλεπε ο κόσμος την έννοια της νοημοσύνης. Ωστόσο, αν και εξαιρετικά δημοφιλές στο κοινό, το βιβλίο αυτό αντιμετωπίστηκε με μεγάλο σκεπτικισμό από την ακαδημαϊκή κοινότητα, με αποτέλεσμα να αμφισβητείται ακόμα και η ίδια η ύπαρξη της "συναισθηματικής νοημοσύνης" (ΣΝ).
Παραθέτω μετάφραση και προσαρμογή μερικών βασικών επιχειρημάτων που αντιτίθενται στο περιεχόμενο του γνωστού βιβλίου από τον Hein (2001). Ο Goleman λοιπόν:

• Κάνει ισχυρισμούς για την ισχύ και την προγνωστική ικανότητα της ΣΝ.
• Δημιούργησε έναν δικό του προσωπικό ορισμό της ΣΝ που περιλαμβάνει όμως και πτυχές της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς, τα οποία όμως δεν συσχετίζονται με τη ΣΝ, όπως ορίζεται επιστημονικά. Επίσης χρησιμοποιεί εναλλάξ τις έννοιες συναισθηματικός γραμματισμός, συναισθηματική υγεία, ικανότητα, δεξιότητα, δυνατότητα, σαν να αναφέρεται στο ίδιο πράγμα, μη δίνοντας ξεχωριστούς ορισμούς.
• Προσπαθεί να μας κάνει να πιστέψουμε ότι παρουσιάζει κάτι επαναστατικό και καινούριο, τη στιγμή που πολλά από αυτά που γράφει είχαν μελετηθεί πολλά χρόνια πριν στην έρευνα για την προσωπικότητα.
• Υποννοεί ότι ο καθένας μας μπορεί να μάθει να είναι συναισθηματικά ευφυής, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα έμφυτα και αμετάκλητα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ή το μεγάλο εύρος ατομικών διαφορών από άτομο σε άτομο.
• Παρουσιάζει τον εαυτό του ως τον μοναδικό ειδικό στη ΣΝ και δεν αναγνωρίζει αρκετά τους Mayer, Salovey, Caruso και άλλους επιστήμονες που ασχολήθηκαν πριν ή ταυτόχρονα από τον ίδιο με το θέμα.
• Παρουσιάζει τη δουλειά του ως επιστημονική, ενώ δε βασίζεται σε δεδομένα με την πραγματικά επιστημονική έννοια.
• Οι προσωπικές του απόψεις για το τί είναι σωστό και κατάλληλο έρχονται σε αντίθεση με τις επιστημονικές θεωρίες για την αξία των συναισθημάτων, καθώς παρουσιάζει τα συναισθήματα ως κάτι που μπορεί εύκολα να ελεγχθεί και να περιοριστεί.
• Ισχυρίστηκε ότι το τεστ του (ECI -360) είναι το αυθεντικό εργαλείο για την αξιολόγηση της ΣΝ, αλλά κανένας από την επιστημονική κοινότητα δεν το έχει χρησιμοποιήσει σε έρευνες. Επίσης δεν είναι το μοναδικό, καθώς υπάρχουν πολλά που μπορούν να αμφισβητήσουν την "αυθεντικότητα" του δικού του τεστ.

Επίσης, το βιβλίο αυτό παρουσιάζει ιστορίες με σκοπό την πρόκληση του συναισθήματος και όχι την επιστημονική πληροφόρηση με δεδομένα και αποδείξεις, καθιστώντας το ένα βιβλίο αυτοβοήθειας που προκαλεί εντυπωσιασμό και όχι αυθεντική εντύπωση. Επίσης, τα ακραία παραδείγματα που χρησιμοποιεί (πχ. στατιστικές παιδοκτόνων, σχολικά μακελειά, κτλ) εύκολα παρουσιάζουν μια αλλοιωμένη πραγματικότητα για την ανθρώπινη φύση. Τέλος, συχνά χρησιμοποιεί -εσφαλμένα φυσικά - τη λέξη "καρδιά", διαχωρίζοντάς την από το "μυαλό", πράγμα που επιστημονικά δεν ισχύει, καθώς η νευροεπιστήμη μας είχε από τότε αποδείξει ότι ο συναισθηματικός εγκέφαλος (π.χ. η αμυγδαλή) μπορεί να έχει τη δυνατότητα αυτόνομης ενέργειας πάνω στη συμπεριφορά, αυτό όμως δεν τον καθιστά εντελώς ανεξάρτητο και αυτόνομο, πόσο μάλλον υπεύθυνο για αυτό που περιγράφεται ως συναισθηματική νοημοσύνη.

Γενικά, η ΣΝ θα λέγαμε ότι είναι ένα σχετικά νέο πεδίο, ωστόσο υπάρχει μεγάλη διαφωνία επιστημονικά και για το περιεχομενό της και για την αξιολόγησή της. Σίγουρα πάντως το ότι στην απαρχή της συνδέθηκε με το βιβλίο του Goleman δημιούργησε μεγάλη επιστημονική σύγχυση, επιφύλαξη έως άρνηση.

Σε κάποιο άρθρο αργότερα θα επικεντρώσω λίγο περισσότερο στην έννοια αυτή και στην απόπειρα επιστημονικής περιγραφής της.