Χαρισματικότητα και κατάθλιψη

Όπως έχουμε δει και στο παρελθόν, ορισμένα άτομα που διαθέτουν ικανότητες σε πολύ υψηλότερο επίπεδο από τον μέσο όρο της ηλικίας τους μπορεί να είναι και περισσότερο ευάλωτα, ευαίσθητα και μπερδεμένα. Με μια αναδρομή στις βιογραφίες π.χ. καλλιτεχνών, διαπιστώνουμε ότι πολλές είναι οι περιπτώσεις δημιουργικών ταλέντων που μας αποδεικνύουν ή α) ότι τα δημιουργικά-ταλαντούχα άτομα ίσως να είναι πιο επιρρεπή σε ορισμένες διαταραχές ή β) ότι τα δημιουργικά-ταλαντούχα άτομα δεν έχουν ανοσία στις ψυχικές διαταραχές, αλλά είναι το ίδιο, αν όχι περισσότερο, εκτεθειμένα σε έναν τέτοιο κίνδυνο.

Η ιστοσελίδα Hoagies’ Page που είναι αφιερωμένη στα χαρισματικά-ταλαντούχα άτομα, δηλώνει το εξής σχετικά με την κατάθλιψη και την αυτοκτονία: "Παρόλο που είναι δημοφιλής άποψη ότι τα χαρισματικά παιδιά κινδυνεύουν από υψηλότερες πιθανότητες να εμφανίσουν κατάθλιψη ή να έχουν αυτοκτονικά επεισόδια από ό,τι ο μέσος όρος, δεν υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα που να έχουν δείξει κάτι τέτοιο, παρά μόνο για τους μαθητές που είναι δημιουργικά χαρισματικοί στις εικαστικές τέχνες και τη συγγραφή. Ούτε όμως υπάρχουν ενδείξεις ότι η κατάθλιψη και η αυτοκτονία είναι χαμηλότερες σε συχνότητα στα χαρισματικά άτομα".

Η βιβλιογραφία και η ερευνητική πραγματικότητα είναι ελλιπείς σε αυτό το θέμα. Ένα άρθρο που έχει επικεντρώσει στη σχέση χαρισματικότητας- κατάθλιψης είναι το "Depressive disoder in highly gifted adolescents" των P.S.Jackson και J. Peterson (2004).

Από το άρθρο προκύπτει ότι: τα χαρισματικά άτομα έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στην προσωπικότητά τους, όπως είναι η εσωστρέφεια. Η εσωστρέφειά τους σημαίνει έναν πλούσιο εσωτερικό κόσμο, γεμάτο με εντονότερη διανοητική δραστηριότητα, αισθήσεις, σχηματισμό εννοιών, συναισθήματα. Αυτή η εσωτερική επεξεργασία σκέψεων και συναισθημάτων οδηγεί τα άτομα αυτά συχνά σε κοινωνική απομόνωση και ίσως και αδεξιότητα. Επίσης, η υψηλή ευαισθησία των ατόμων αυτών μπορεί να εξηγήσει τις έντονες αντιδράσεις τους και την υπερβολική τους ευαισθητοποίηση, αντιδραστικότητα, ευθιξία. Επαρκούν όμως αυτά τα χαρακτηριστικά των χαρισματικών ατόμων, για να τα κάνουν πιο επιρρεπή σε διαταραχές όπως είναι η κατάθλιψη;

Οι έρευνες που υπάρχουν είναι αντικρουόμενες. Πολλές έρευνες έχουν καταδείξει τα χαρισματικά παιδιά ως εξίσου ευπροσάρμοστα με τα μη χαρισματικά. Άλλες έρευνες (π.χ. της Silverman ή της Gross) τα παρουσιάζουν να έχουν περισσότερη τάση προς συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες. Ιστορικά γνωρίζουμε ότι η κατάθλιψη έχει οδηγήσει σε μοιραίο τέλος τη ζωή αρκετών πολύ χαρισματικών ατόμων στην ιστορία της ανθρωπότητας. Έτσι, έχουμε κυρίως βιβλιογραφικές μελέτες για τη σχέση χαρισματικότητας-κατάθλιψης (όπως της Neihart, 2002) που φυσικά δεν αρκούν για να βγάλουμε ένα έγκυρο επιστημονικό συμπέρασμα.

Ποια είναι τα μεθοδολογικά προβλήματα που μας δυσκολεύουν να διερευνήσουμε αποτελεσματικά τη σχέση των δύο αυτών μεταβλητών;

• έλλειψη συγκεκριμένου ορισμού της χαρισματικότητας (χρησιμοποιούν όλοι οι ερευνητές το ίδιο δείγμα ή άλλοι ασχολούνται με όσους έχουν υψηλά σκορ σε κλίμακες, και άλλοι με δημιουργικά ταλαντούχους, ενώ άλλοι με ταλαντούχους περφόρμερ;)
• σαφής προκατάληψη υπέρ των ακαδημαϊκά επιτυχημένων μαθητών (ενώ η χαρισματικότητα δε σημαίνει απαραίτητα ότι κάποιος είναι και επιμελής μαθητής με ψηλές επιδόσεις)
• προκαταλήψεις και στερεότυπα που αφήνουν απ'έξω άτομα από άλλα κοινωνικά, οικονομικά, εθνικά στρώματα, καθώς και άτομα με μαθησιακές δυσκολίες ή αναπηρίες
• τα μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας είναι ελλιπή όχι μόνο για την αξιολόγηση της χαρισματικότητας, αλλά και για την αξιολόγηση της κατάθλιψης (π.χ. τα ερωτηματολόγια που συμπληρώνει κανείς για τον εαυτό του μπορεί να είναι ακατάλληλα)
• η τελειομανία των περισσότερων χαρισματικών φέρνει συναισθήματα ντροπής που μπορεί να κάνουν τις απαντήσεις τους ανειλικρινείς.

Στο ίδιο άρθρο παρουσιάζονται δεδομένα ποιοτικής έρευνας από εξαιρετικά ευφυείς χαρισματικούς εφήβους που φυσικά δεν μας προσφέρουν γενικευσιμότητα στην έρευνα, αλλά μπορούμε να μελετήσουμε σε βάθος τα συναισθήματα ενός καταθλιπτικού χαρισματικού εφήβου και να καταλάβουμε πολύ καλύτερα τη σύνδεση αυτών των δύο ιδιαιτεροτήτων.

Γενικά πάντως καλό θα είναι οποιαδήποτε μελέτη να είναι πολύ συγκεκριμένη στη μεθοδολογία της, και πιο συγκεκριμένα στον τρόπο με τον οποίο θα ορίσει τον πληθυσμό της (είδη χαρισματικότητας, στάδια κατάθλιψης, κλίμακες, κτλ), προκειμένου να έχουμε ένα επιστημονικό συμπέρασμα που δε θα βασίζεται σε στερεότυπα ή σε ασαφείς κατηγοριοποιήσεις αλλά σε πραγματικά δεδομένα.