Έχουμε αναλύσει τις προηγούμενες εβδομάδες τη σχέση χαρισματικότητας (=υψηλής ικανότητας μάθησης/επίδοσης σε έναν ή περισσότερους τομείς πάνω από τον ηλικιακό μέσο όρο) με διάφορες ψυχικές καταστάσεις. Σήμερα θα γίνει μια μικρή απόπειρα να θιχτεί το θέμα της αλαζονίας των χαρισματικών ατόμων και της αρνητικής στάσης που προκαλεί η χαρισματικότητα στον κόσμο. Είναι οι χαρισματικοί και αλαζόνες; Ή το να χαρακτηρίζουμε ένα χαρισματικό άτομο ως αλαζονικό προδίδει ίσως κάποια αίσθηση ανεπάρκειας ή άγνοια;Παρά τη γενική πεποίθηση για το αντίθετο, η υψηλή ευφυία (ή γενικότερα η νοητική ικανότητα πάνω από τον ηλικιακό μέσο όρο) δε συνοδεύεται απαραίτητα από αλαζονική συμπεριφορά. Πολλοί χαρισματικοί δεν είναι αλαζόνες και πολλοί αλαζόνες δεν είναι χαρισματικοί. Ακόμα και πολλές από τις μεγαλοφυίες στην ιστορία της ανθρωπότητας ήταν άνθρωποι μοναχικοί και ντροπαλοί. Ο Νεύτωνας (που καθυστερούσε με δισταγμό την έκδοση του βιβλίου του "The Calculus" για πολλές δεκαετίες, ή ο Δαρβίνος, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα ανθρώπων που όχι απλώς δεν είχαν αλαζονική συμπεριφορά, αλλά ήταν υπερβολικά προσεκτικοί για την προβολή των ιδεών τους (βέβαια εκτός από το δισταγμό, ρόλο ίσως έπαιζε και η τελειομανία τους). Ιστορικά, σίγουρα υπήρχαν βέβαια και άλλοι λόγοι που επέβαλλαν μετριοπάθεια στα μεγάλα επιτεύγματα (όπως π.χ. μεγάλες ανακαλύψεις που απλώς ψιθυρίζονταν, από φόβο μη χαρακτηριστούν οι επιστήμονες ως αιρετικοί ή μάγοι).
Γενικά πάντως, πολλοί χαρισματικοί άνθρωποι και σήμερα δεν υιοθετούν αλαζονική συμπεριφορά λόγω της συγκεκριμένης υπεροχής τους. Αντίθετα, πολύ συνηθισμένο είναι να αποκρύπτουν τις ικανότητές/επιδόσεις τους, για να μη θεωρηθούν ως παράξενοι και για να μη φέρνουν τους άλλους σε δύσκολη θέση με τις υψηλές τους ικανότητες ή γνώσεις. Είναι ένας μηχανισμός αυτοπροστασίας που μπορεί να εμφανιστεί ακόμα και από μικρές ηλικίες, αλλά ωστόσο είναι δυσάρεστο για τους ίδιους να κρύβουν την ταυτότητα και τη διαφορετικότητά τους.
Ίσως το στερεότυπο του αλαζονικού υπερευφυούς ατόμου να προέρχεται από άτομα που τελικά δεν είναι και τόσο ευφυή. Κάπου διάβασα για το "σύνδρομο του κοντού"- κάτι που φυσικά δεν το έχουν όλοι οι άνθρωποι χαμηλού αναστήματος [σημείωση: πρόκειται για εκλαϊκευμένο παράδειγμα που δε στηρίζεται σε επαρκή επιστημονικά ευρήματα αλλά χρησιμοποιείται εδώ απλά και μόνο ως μεταφορά- αποκαλείται και το σύνδρομο του Ναπολέοντα]. Μερικοί έχει παρατηρηθεί ότι είναι πιο ευέξαπτοι και διαρκώς ψάχνουν να καυγαδίσουν με ψηλότερους ανθρώπους, για να αναπληρώνουν το αίσθημα της μειονεξίας λόγω του ύψους τους. Έτσι ίσως και πολλοί άνθρωποι μέτριας ευφυίας να αποκτούν ορισμένες γνώσεις και να τις επιδεικνύουν αλαζονικά. Γενικά είναι χρήσιμο να σκεφτόμαστε ότι όταν παρατηρείται στη συμπεριφορά υπερβολική αλαζονία, πρόκειται ουσιαστικά για μια απόπειρα υπερκάλυψης/ αναπλήρωσης των επίπονων συναισθημάτων μειονεξίας για κάτι.
Κάποιοι άλλοι λόγοι για τους οποίους μπορεί ένα χαρισματικό άτομο να θεωρηθεί αλαζονικό ή γενικότερα παράξενο έως και αντιπαθές, είναι τα ακόλουθα ενδεχόμενα χαρακτηριστικά του:
- υπερευαισθησία, ευθιξία
- παράξενη αίσθηση του χιούμορ
- εσωστρέφεια που μπορεί να παρερμηνευθεί ως αντικοινωνικότητα
- τελειομανία, βάζει ψηλά τον πήχυ και για τον ίδιο και για τους άλλους
- υψηλή αίσθηση δικαιοσύνης και ηθικής
- αντικομφορμισμός, αμφισβήτηση, ακατάλληλες-τολμηρές ερωτήσεις
- υποστηρίζει με σθένος τις απόψεις του και μπορεί να μην αποφύγει τις συγκρούσεις
- η υψηλή ικανότητα, γνώση ή εξειδίκευση μπορεί να προκαλεί συναισθήματα μειονεξίας σε άτομα που νιώθουν ότι απειλούνται από αυτά, ή και συναισθήματα ζηλοφθονίας.
Ας κλείσω με μια χιουμοριστική εικόνα:
Σχόλια