Οι θεωρίες για τη χαρισματικότητα και το ταλέντο, όπως έχουμε δει και στο παρελθόν σε αυτό το μπλογκ, υποστηρίζουν ότι δεν αρκεί μια έμφυτη τάση για υψηλή επίδοση, αλλά και άλλοι παράγοντες, όπως τα υψηλά κίνητρα, η εξάσκηση, η επίδραση εξωτερικών-εσωτερικών παραγόντων, κτλ. Τί γίνεται πιο συγκεκριμένα στην περίπτωση του δημιουργικού ταλέντου; Ακόμα και αν κάποιος έχει ταλέντο, τί είναι αυτό που τον εμπνέει και τον κινητοποιεί, για να δημιουργήσει κάτι;Στην αρχαιότητα η δημιουργικότητα ήταν θεοποιημένη, με τη μορφή των Mουσών. Ο καλλιτέχνης περίμενε την έμπνευσή του, το εναρκτήριο λάκτισμα της δημιουργίας, από την αντίστοιχη μούσα, την οποία συχνά επικαλούνταν (π.χ. ομηρικά έπη). Στην Ελληνιστική Ρώμη (4 αιώνας πΧ με πρώτος αιώνας μΧ) η έννοια της ιδιοφυίας (genius) αναφερόταν πάλι σε κάτι που αφορούσε κάποιο πνεύμα, κάποια θεότητα. Τον κάθε άνθρωπο συνόδευε ένα τέτοιο πνεύμα-φύλακας που αναπαριστούσε την ευφυία του.
Στην Αναγέννηση και την εποχή του Διαφωτισμού, γύρω στον 15ο με 18ο αιώνα, η ιδιοφυία οριζόταν σύμφωνα με το ανθρωπιστικό ρεύμα της εποχής ως μια ιδιότητα εξαιρετικής νοημοσύνης ή καλλιτεχνικής ικανότητας που προέκυπτε ξαφνικά, για λίγους ανθρώπους ηρωικού βεληνεκούς. Πρόκειται για μια μεγάλη αντιστροφή όμως της έννοιας, καθώς από μια εξωτερική δύναμη, πλέον η δημιουργική έμπνευση θεωρούνταν πλέον κάτι πιο εσωτερικό, μια ιδιότητα του ανθρώπου πια και όχι το πρόσταγμα μιας εξωτερικής θεότητας.
(περισσότερα για την ιστορική αναδρομή της έννοιας της δημιουργικής έμπευσης, σε αυτό το εξαιρετικό άρθρο του Matt Cardin).
Φυσικά σήμερα γνωρίζουμε ότι οι δημιουργικοί άνθρωποι δεν ξεχωρίζουν γιατί τους δόθηκε μια σπίθα δημιουργίας από μια θεότητα, ούτε γιατί έχουν υψηλό δείκτη ευφυίας. Τί είναι λοιπόν αυτό που εμπνέει την έκφραση της δημιουργικότητας; Η σύγχρονη έρευνα μας εξηγεί ότι το μυστικό βρίσκεται μεταξύ άλλων στην εξάσκηση. Οι μεγαλύτεροι καλλιτέχνες του κόσμου ξοδεύουν πολλές ώρες ασχολούμενοι με το αντικείμενό τους, και αυτή η εξάσκηση οδηγεί στην τελειότητα. Ωστόσο, η υπόθεση της εξάσκησης αφορά το εκτελεστικό ταλέντο και όχι απαραίτητα το δημιουργικό. Πιο συγκεκριμένα, ναι, κάποιος που προπονείται για 5 ώρες την ημέρα στο τσέλο, θα γίνεται ολοένα και πιο επιδέξιος στην εκτέλεση ενός μουσικού κομματιού. Υπάρχουν πολυάριθμες έρευνες νευροψυχολογίας μάλιστα που μας καταδεικνύουν ότι μέσα από την εντατική εξάσκηση δημιουργούνται και ενισχύονται νέες νευρωνικές συνδέσεις στον εγκέφαλο (ιδίως όταν αυτή η προπόνηση του εγκεφάλου ξεκινά από μικρές ηλικίες), με αποτέλεσμα την άψογη εκτέλεση ενός μουσικού κομματιού. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι κάποιος με άψογο εκτελεστικό μουσικό ταλέντο, θα γίνει και δημιουργός, ότι θα παράγει δηλαδή ένα πρωτότυπο μουσικό κομμάτι!
Έτσι, σήμερα έχουμε ερευνητικά δεδομένα που μας αποδεικνύουν ότι οι "ιδιοφυίες" χρειάζονται κατ'αρχήν μια έμφυτη κλίση, που φαίνεται από μικρή ηλικία. Αν συντρέξουν άλλοι παράγοντες, όπως το να δοθεί από πολύ μικρή ηλικία η ευκαιρία για την ανάπτυξη αυτής της κλίσης (τι θα γινόταν ο μικρός Μότσαρτ, αν είχε γεννηθεί σε ένα περιβάλλον χωρίς μουσικά όργανα;), το να υπάρξει υποστήριξη από τους γύρω (τι θα γινόταν ο μικρός Μότσαρτ, αν οι γονείς του δεν είχαν επιδείξει τόση ζέση για να γίνει ένας καταπληκτικός περφόρμερ;) και το να διατίθεται χρόνος και χώρος για εντατική εξάσκηση (τι θα γινόταν ο μικρός Μότσαρτ, αν αντί να προπονείται εντατικά, έπρεπε να πηγαίνει να τσαπίζει ένα χωράφι;). Παράγοντες που οπωσδήποτε αφορούν και την τύχη, τη συγκυρία.Ωστόσο, η ερευνητική κοινότητα φαίνεται ότι δεν έχει ακόμα προβεί σε μια κατηγοριοποίηση του ταλέντου, ώστε να διαφοροποιηθούν οι άνθρωποι α) με εκτελεστικό ταλέντο, που έχουν μια έμφυτη κλίση προς την αναπαραγωγή γνώσης και την άψογη εκτέλεση και β) με δημιουργικό ταλέντο, που δεν αρκούνται στην αναπαραγωγή έτοιμων έργων, αλλά διψούν για τη δική τους δημιουργία, να παράγουν κάτι καινούριο και πρωτότυπο.
Έτσι, δεν μπορούμε να αντιμετωπίζουμε με τον ίδιο τρόπο έναν άνθρωπο που είναι αυτό που στην εκπαίδευση αποκαλούμε "σφουγγάρι", που απορροφά δηλαδή με ιδιαίτερη ευκολία τη γνώση ή την τεχνική, με έναν άνθρωπο που κατακτά μεν με ευκολία τη γνώση, αλλά προχωρά ένα βήμα παραπέρα, στη δημιουργία νέας γνώσης, νέας τεχνικής, νέας τεχνοτροπίας.
Ποια είναι λοιπόν αυτή η διαφορά που δίνει την έμπνευση στον ταλαντούχο άνθρωπο, για να κάνει αυτό το παραπάνω βήμα, να γίνει δημιουργός;
Σχόλια