Το τελευταίο μέρος της κατάθεσης σκέψεων που επιχειρούν να ερμηνεύσουν το ρατσισμό και τον εθνικισμό μέσα από το πρίσμα της ψυχολογίας:
Ο ξένος, ο άλλος, χρησιμοποιείται επίσης μέσω του μηχανισμού άμυνας της προβολής και της μετάθεσης ως ο αποδιοπομπαίος τράγος για τα προβλήματα που ταλανίζουν το άτομο. Ανήμποροι να αναλάβουμε την προσωπική ευθύνη (γιατί αυτή πλήττει την αυτοεκτίμησή μας), δημιουργούμε εχθρούς, για να μεταθέσουμε σε αυτούς την αιτιογένεση των προβλημάτων μας. Δημιουργείται μια ασφαλής εσωστρέφεια που περισώζει τις ομάδες στις οποίες εντασσόμαστε.
Μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον θα είχε μια έρευνα που θα μελετούσε τα άτομα που εκδηλώνουν έντονη πίστη απέναντι σε ηγετικές μορφές. Μια εύλογη εικασία είναι ότι μια τέτοια προσήλωση έρχεται να αναπληρώσει ή να δώσει συνέχεια στην αφοσίωση σε μια γονεϊκή φιγούρα. Ενώ κατά τη διάρκεια της εφηβείας και της νεανικής ηλικίας η αποϊδανικοποίηση και απομυθοποίηση της ιδέας του ιδανικού, άτρωτου, αλάνθαστου γονέα, λυτρώνει, προσγειώνει και εξελίσσει το άτομο, η αποφυγή αυτής της επώδυνης πραγματικότητας μετουσιώνεται στην εξιδανίκευση ενός ηγέτη και μιας ιδεολογίας. Οπότε σε αυτήν την περίπτωση είτε αναπληρώνονται κενά ("επιτέλους βρέθηκε μια φιγούρα εξουσίας που μπορώ να εμπιστευτώ") ή δίνεται συνέχεια σε σχέσεις που δεν είχαν φτάσει στην υγιή λύση ("όπως λάτρευα τον πατέρα μου, έτσι λατρεύω και τον ηγέτη"). Ο οπαδός, τυφλωμένος από την συναισθηματική του ανάγκη, άκριτα υποτάσσεται και ισοπεδώνει την προσωπική του άποψη μπροστά στην απειλή απόρριψης, την τιμωρία, την εξουσία του ηγέτη. Συμβαίνει μια παλινδρόμηση στην παιδική ηλικία, θα λέγαμε, όπου γίνεται μια αναβίωση της γονεϊκής παντοδυναμίας.
Η συμμόρφωση με τη μάζα ψυχαναλυτικά μπορεί να θεωρηθεί ως μια συλλογική υπνωτική κατάσταση, κατόρθωμα επιτυχημένων δημαγωγών (πολιτικών προσώπων, συγγραφέων, ΜΜΕ κτλ.). Η χειραγώγηση απαλύνει την επίπονη προσωπική ευθύνη και εξομαλύνει τις ενοχές, νομιμοποιεί κατά κάποιον τρόπο την πραγματοποίηση βίαιων φαντασιωτικών πράξεων. Η χειραγώγηση αυτή συχνά επενδύεται με σκηνοθετικά τεχνάσματα που διευκολύνουν την προσήλωση (τελετές, ενδύσεις, σύμβολα, ύμνους, διαδηλώσεις).
Ρίχνοντας ακόμα μια ματιά στην ανατροφή του ανθρώπου, φαίνεται ότι μια καταπιεστική ανατροφή μπορεί να γεννήσει τύπους προσωπικότητας φαινομενικά διαφορετικές έως αντίθετες, αλλά τελικά με πολλά κοινά: είτε αυταρχικούς τύπους με ζήλο προς την ηθική και τη δικαιοσύνη, είτε επαναστατικούς τύπους, άναρχους, με εμμονή στην αντιδραστικότητα. Και στις δύο περιπτώσεις παρατηρούμε εύκολη συμμόρφωση στη μάζα και ταύτιση με σωτήριους ηγέτες ή ιδεολογίες.
Ο ρατσισμός έχει βιολογικές βάσεις κατά τις οποίες ομαδοποιεί φυλές και αποδίδει σε αυτές χαρακτηριστικά. Ο ρατσιστής υπερβάλει τα θετικά και αγνοεί τα αρνητικά χαρακτηριστικά της φυλής του, ενώ κάνει το ανάποδο για τις άλλες φυλές. Επειδή δεν μπορεί κανείς να αλλάξει βιολογικά, έμφυτα χαρακτηριστικά, μια τέτοια υπερβολή στις πεποιθήσεις ίσως κρύβει και μια ενδόμυχη αναγνώριση (και ήττα) απέναντι στο ότι σε μερικά πράγματα έτσι γεννιόμαστε και είμαστε ανήμποροι για αλλαγή. Η ακραία τοποθέτηση λοιπόν προσπαθεί να περισώσει την αυτοεκτίμηση, που έχει πληγεί από μια παραδοχή της τελεσίδικης φύσης.
Μια ενδιαφέρουσα ψυχαναλυτική άποψη είναι ότι ο ρατσιστής κινητοποιείται από ανταγωνισμό και αντιζηλία απέναντι στη διεκδίκηση της «μητέρας». Συμβολικά, η μητέρα μπορεί να ταυτιστεί με την εθνικότητα ή τη φυλή ή την πατρίδα. Ο ρατσιστής αναπτύσσει συναισθήματα κτητικότητας και προσκολλάται σε εθνικότητα-φυλή-πατρίδα και προσπαθεί να διώξει οτιδήποτε διαφορετικό θα νιώσει ότι παρεμποδίζει την προσκόλληση αυτή.
Καμία συμπεριφορά δεν είναι τελείως τυχαία. Στην περίπτωση που ο ρατσισμός συμπίπτει με την υπερβολική υπεράσπιση με ζήλο μιας αδικημένης, κατατρεγμένης ομάδας (πραγματικά ή φανταστικά), ο αντίστροφα ρατσιστής ταυτίζεται με εκείνον που θεωρεί κατατρεγμένο, γιατί μπορεί να μπει υπερβολικά στη θέση του (ενσυναίσθηση), λόγω του ότι έχει βρεθεί κάποτε και ο ίδιος στη θέση του θύματος. Με το πρόσχημα της αλληλεγγύης λοιπόν υπεραμύνεται, γίνεται ρατσιστής με τον κυρίαρχο [υπενθύμιση του θύτη του] και προβαίνει ακόμα και σε δικαιολόγηση πράξεων βίας απέναντι στον κυρίαρχο. Χωρίς να ακυρώνουμε τη χειραφέτηση αδικημένων ομάδων, την ενδυνάμωσή τους και την ισότητα ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους, η υπερβολή στις ιδεολογικές ταυτίσεις μπορεί να βρίσκει την εξήγησή της σε παλαιότερες εμπειρίες του αντίστροφα ρατσιστή. Σε μια τέτοια περίπτωση υπεράσπισης άλλης ομάδας που υφίσταται κατάφορη αδικία, μπορεί η εξήγηση να βρίσκεται και στο ότι η υπεράσπιση αυτή προσφέρει μια ανακούφιση από τις ενοχές της θέσης ισχύος (π.χ. οικονομικής ευμάρειας, προνομιακής θέσης κτλ.).
image: http://www.jesus-is-savior.com/False%20Religions/Freemasonry/ku_klux_klan.gif
Σχόλια