Νοημοσύνη: παλιές ή νέες θεωρίες και πρακτικές;

Παρόλο που στο πεδίο της νοημοσύνης έχουν εμφανιστεί θεωρίες που συνάδουν με τις πολύ πιο σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις και διαπιστώσεις, η νοημοσύνη κουβαλά ως έννοια πολλές παρερμηνείες αλλά και εμμονές με παλαιότερες πολύ παραδοσιακές μεν αλλά ξεπερασμένες δε θεωρίες και απόψεις. Έτσι παρατηρούνται τα εξής:

1. διδασκαλία στα ανάλογα μαθήματα στα πανεπιστήμια, η οποία επικεντρώνει κυρίως στις παραδοσιακές και πολύ παλιές θεωρίες νοημοσύνης με τρόπο δυσανάλογο ή εντελώς άδικο προς τις καινούριες θεωρίες.
2. στην πρακτική της ψυχολογίας μια εμμονή με τα τεστ νοημοσύνης ως κύρια εργαλεία αξιολόγησής της, παρόλο που οι σύγχρονες θεωρίες τονίζουν το περιορισμένο εύρος και τα μεθοδολογικά προβλήματα των δοκιμασιών αυτών.

Τι λείπει λοιπόν ή τελοσπάντων τι δεν εκπροσωπείται αρκετά στο θεωρητικό και πρακτικό καθεστώς; Θα περίμενε κανείς να συμπληρώσουμε "μα η συναισθηματική νοημοσύνη φυσικά είναι αυτό που λείπει!". Ή να πούμε "η καλύτερη θεωρία είναι οι πολλαπλές νοημοσύνες βέβαια!". Όμως αυτό δε σημαίνει ότι, για να αμφισβητήσουμε λίγο τις παραδοσιακές θεωρίες και μεθόδους, θα πρέπει να ανατρέξουμε σε θεωρίες που έχουν μεν προταθεί, αλλά δεν έχουν την κατάλληλη ερευνητική υποστήριξη μέσα από πολλές ερευνητικές μεθόδους. Ας μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για επιστημονικό πεδίο και έτσι δεν μπορούμε να αποδεχτούμε κάτι επειδή μας "ακούγεται πολύ ωραίο" (π.χ. συναισθηματική νοημοσύνη) ή επειδή έτυχε και μπορέσαμε να το κατανοήσουμε (π.χ. πολλαπλές νοημοσύνες- ευφυίες).

Κάτι το οποίο δυστυχώς εμφανίζει ιδιαίτερες δυσκολίες. Ένας από τους λόγους είναι ότι στην έρευνα εξακολουθεί να παρατηρείται μεγάλη διάσταση σε επιστήμονες που είτε θα προσεγγίσουν το θέμα με άκρατο θετικισμό, με στατιστικά αρτιότατα εργαλεία αξιολόγησης που όμως προδίδουν εμμονή στην ποσοτικοποίηση της ανθρώπινης ευφυίας και εγκληματική παράβλεψη της διαφορετικότητας, της μαθησιακής δυσκολίας, της ολιστικότητας και της δημιουργικής πτυχής του ανθρώπινου νου, είτε θα αντιμετωπίσουν την ευφυία με υπερβολικό ρομαντισμό που προδίδει ανεπάρκεια σε θέματα βιολογίας αλλά και στατιστικής αρτιότητας των εργαλείων που πρέπει να χρησιμοποιούμε. Η διάσταση μεταξή θετικισμού και κονστρουκτιβισμού αλλά και κριτικού παραδείγματος με ανώφελη αντιδραστικότητα είναι πολύ εμφανής στο πεδίο της μελέτης της νοημοσύνης.

Οι ανάγκες να γνωρίσουμε και άλλες θεωρίες είναι εμφανείς. Υπάρχουν πολλές, δεν χρειάζεται να ξανανακαλύψουμε τον τροχό. Ωστόσο, χρειάζεται σκεπτικισμός σε ό,τι αφορά την ίδια τη λέξη "νοημοσύνη", που συχνότατα συγχέεται με την προσωπικότητα ή ακόμα πιο συχνά με την ικανότητα. Επίσης χρειάζεται ιδιαίτερη ιδεολογική προσοχή, γιατί η νοημοσύνη είναι μια έννοια κοινωνικοοικονομικά φορτισμένη σε βαθμό που πολλοί τη θεωρούν κατασκεύασμα επίκτητο μέσω ευμάρειας. 

Έτσι, φαίνεται ότι δε γλιτώνουμε την πολυπλοκότητα. Η έννοια της νοημοσύνης είναι πολύπλευρη και αφορά πολλούς τομείς: ψυχομετρία, βιολογία, ανθρωπολογία, γενετική, νευροψυχολογία, εκπαίδευση, κοινωνιολογία, ψυχοθεραπεία. Και σίγουρα στο ερευνητικό επίπεδο είναι απαραίτητες οι μεικτές μεθοδολογίες παρά η προσκόλληση σε εργαλεία που ή δεν επιτρέπουν την ποσοτικοποίηση ή αγνοούν τον υποκειμενικό και ολιστικό παράγοντα.

Προς το παρόν, μέχρι να γεφυρωθούν τα χάσματα αυτά, μπορούμε να αναπτύσσουμε κριτική σκέψη απέναντι σε όλες τις θεωρίες, από τις πιο παλιές μέχρι τις πιο πρόσφατες. Να προσπαθούμε να κατανοήσουμε την αναγκαιότητα της μελέτης όλων των προσεγγίσεων που έχουν προταθεί. Και στην πράξη, να εμπιστευόμαστε ειδικούς της ψυχικής υγείας που δεν προσκολλώνται στα αριθμητικά αποτελέσματα ενός (συχνά πεπερασμένου) τεστ νοημοσύνης, αλλά εξετάζουν και άλλες πτυχές του ανθρώπινου ψυχισμού, αποφεύγουν να αντιμετωπίζουν τον ανθρώπινο νου ως ένα νούμερο και που βοηθούν στην περαιτέρω ανάπτυξη, εκπαίδευση και συναισθηματική υποστήριξη του ανθρώπου που αξιολογούνε.