Φόβος, βιοπορισμός, θλίψη: εχθροί ή φίλοι της δημιουργικότητας;

 

"Δεν κάνω τίποτα πια που να μου φαίνεται ασφαλές. Αν δεν σε τρομάζει, δεν κάνεις το σωστό πράγμα" (Σάντρα Μπούλοκ, ηθοποιός). 

"Ο φόβος υπάρχει σε οτιδήποτε κάνεις ως δημιουργικό άτομο. Διαρκώς εκθέτεις τον εαυτό σου έξω για να τσαλακωθεί. Αν το σκεφτόμουν υπερβολικά, θα κατέρρεα. Προτιμώ να δημιουργώ" (Νάταλι Πόρτμαν, ηθοποιός).

Το τι φέρνει την έμπνευση για δημιουργική δραστηριότητα είναι όπως έχουμε ξαναδεί σε αυτό το μπλογκ ένα πολύ σύνθετο πεδίο σε αυτό, αυτό, αυτό και αυτό το άρθρο. Η έμπνευση για δημιουργική δραστηριότητα έρχεται λοιπόν με διάφορες προϋποθέσεις και υπό διάφορες συνθήκες. Ας ανακεφαλαιώσουμε αυτά που έχουμε δει ως τώρα λοιπόν:

• νοητική εργασία: σκέψη, συλλογή πληροφοριών που μαζεύουμε και "ζυμώνουμε" στο πίσω μέρος του μυαλού μας, δηλαδή ακόμα και χωρίς να το καταλαβαίνουμε συνειδητά
• ελευθερία σκέψης: όταν το μυαλό αφήνεται να ταξιδέψει ελεύθερο, πέρα από κανόνες και νόρμες
• ονειροπόληση και συγκεκριμένα στάδια στον ύπνο
• τυχαία γεγονότα
• τόλμη, αμφισβήτηση και αφέλεια- δε χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός.
• σύνδεση πραγμάτων που είναι φαινομενικά ασύνδετα μεταξύ τους
• καταστάσεις που συμβάλλουν σε μια πιο χαλαρή- ανοιχτή κατάσταση του νου (όχι προσκόλληση στο πρόβλημα, χιούμορ, αλκοόλ)
• ηρεμία και απόσταση από το πρόβλημα
• σκληρή δουλειά, εργατικότητα, πείσμα.

Σε δύσκολες εποχές όλα γίνονται αρκετά πιο σύνθετα. Αυτό σημαίνει ότι σε δύσκολους καιρούς, όπως είναι ένα χρονικό διάστημα οικονομικής ύφεσης, η δημιουργικότητα είναι καταδικασμένη να στραγγαλιστεί από το βιοπορισμό και από έντονα αρνητικά συναισθήματα; Ή μήπως μπορεί να συμβεί το αντίθετο;

Κάποιοι έχουν υποστηρίξει ότι η έμπνευση παρεμποδίζεται από την κατάθλιψη, τις βιοποριστικές μέριμνες. Ωστόσο μπορούμε να αμφισβητήσουμε αυτήν την άποψη γιατί είναι περιστασιακή και υποκειμενική. Για παράδειγμα, για πολλούς δημιουργικούς ανθρώπους η κατάθλιψη αποτελεί μια συναισθηματική κατάσταση κατά την οποία βιώνουν έντονα συναισθήματα, έστω αρνητικά, τα οποία όμως θα εμπλουτίσουν ακόμα περισσότερο το ρεπερτόριο των δημιουργημάτων τους αργότερα. Η βίωση κατάθλιψης (αρκεί να μην είναι σοβαρής μορφής ή φυσικά σε σημείο κατατονικό ή αυτοκτονικού ιδεασμού) βυθίζει τον δημιουργικό άνθρωπο σε υπαρξιακά ερωτήματα και σε σκοτεινούς λαβύρινθους της σκέψης που πολλές φορές έχουν δώσει έμπνευση σε έργα τα οποία αποτυπώνουν αυτήν την αγωνία και τη βαθιά θλίψη της ύπαρξης (π.χ. η Κραυγή του Μουνχ, η ποίηση της Σίλβια Πλαθ ή του Καρυωτάκη κτλ.). Από την άλλη μεριά βέβαια η κατάθλιψη, όταν είναι σοβαρής μορφής, μουδιάζει τη σκέψη, κόβει όποια όρεξη για κάτι καινούριο, κάνει το νου πιο νωθρό. Όταν συνέλθει από το επεισόδιο, θα δημιουργήσει. Μάλιστα αν κάποιος είναι διπολικός, θα εκφράσει αυτά τα έντονα συναισθήματα μέσα από μια δημιουργική μανία. Αν όμως τα καταθλιπτικά επεισόδια είναι παρατεταμένα και σοβαρά, τότε η κατάθλιψη παρεμποδίζει τη δημιουργικότητα. Η βίωση πάντως έντονων συναισθημάτων χαρακτηρίζει το δημιουργικό άνθρωπο, που συνήθως έχει υψηλή ευαισθησία, όχι μόνο αισθητηριακή, αλλά και συναισθηματική.

Σε ό,τι αφορά τις βιοποριστικές ανάγκες, σίγουρα, αν κάποιος είναι καταδικασμένος να εργάζεται σε κάτι άσχετο τις περισσότερες ώρες της ημέρας, θα διαθέτει λιγότερο χρόνο και ενέργεια για να επιδοθεί στη δημιουργική του απασχόληση. Πέρα από τις εργατοώρες που χρειάζονται, πολλές δραστηριότητες μάλιστα είναι ιδιαίτερα δαπανηρές, όπως για παράδειγμα υλικά, μπογιές, χαρτί, καμβάδες ή ένα μουσικό όργανο. Από την άλλη μεριά όμως μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η ανέχεια πολλές φορές δίνει στη δημιουργικότητα φτερά. "Πενία τέχνας κατεργάζεται", που λέει και η λαϊκή ρήση, για να εξηγήσει ότι η φτώχια μας κάνει πιο επινοητικούς. Έτσι, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ο δημιουργικός άνθρωπος μπροστά σε ένα αδιέξοδο θα αφήσει το νου του ελεύθερο να επινοήσει νέα πράγματα, να συλλάβει νέες ιδέες και να τολμήσει να παλέψει τις πρακτικές δυσκολίες και να δημιουργήσει κάτι καινούριο, καινοτόμο αλλά και (αν τον ευνοήσει η τύχη) κερδοφόρο! Στα ρεπορτάζ των ειδήσεων άλλωστε την εποχή της ύφεσης κάθε τόσο βλέπουμε "νέους επιχειρηματίες" που βρήκαν τρόπους να πετύχουν. Άλλοι μόνοι, άλλοι με βοήθεια, αλλά με σίγουρο συστατικό την τόλμη.

Τι γίνεται λοιπόν με τον φόβο και την τόλμη; Κάθε φορά που μιλάμε για τη δημιουργικότητα φροντίζω να αναφέρω την έννοια της τόλμης και της αυτοπεποίθησης. Η δημιουργία και η πρόοδος δεν έρχονται από τον ουρανό, αν δεν πιστέψεις στον εαυτό σου και σε μια ικανότητά σου. Δε χρειάζεται πλήρης αποδοχή του εαυτού- οι ανασφάλειες είναι κάτι το ανθρώπινο και σίγουρα μας δίνουν κίνητρα αυτοβελτίωσης και δράσης. Η διαφορά έγκειται στο να δούμε τον φόβο όχι ως κάτι το ανασταλτικό, αλλά ως κάτι που μας εμπνέει για να ξεπεράσουμε τα εμπόδια και να αυξήσουμε τις πιθανότητες της δημιουργίας. Αν φοβηθούμε πολύ, δε θα κάνουμε κάτι καινοτόμο που θα μας εκθέσει στον κόσμο και την κριτική. Αν όμως αγκαλιάσουμε τον φόβο και διαπιστώσουμε ότι τα μεγάλα ρίσκα φέρνουν και τις μεγάλες ανταμοιβές στη ζωή, τότε δημιουργούμε.

"Ο πιο γελοίος και καταστροφικός φόβος που πλήττει το Χόλυγουντ είναι φυσικά ο φόβος της αποτυχίας, γιατί σε κάνει να μη ρισκάρεις- και το ρίσκο είναι ένα ουσιαστικό στοιχείο της δημιουργικότητας και της τέχνης. Η αποτυχία είναι μέρος οποιασδήποτε δημιουργικής ζωής, πάει πακέτο με τη ζωή. Η αποτυχία δεν είναι το αντίθετο της επιτυχίας: είναι ένα σημαντικό κομμάτι της επιτυχίας". (Αριάνα Χάφινγκτον, συγγραφέας- αρθρογράφος)

"Όταν έρχομαι αντιμέτωπος με έναν ρόλο που δεν έχω ξαναδοκιμάσει, ο φόβος είναι τόσος που φτάνει στο επίπεδο του τρόμου. Αλλά πρόκειται για έναν τρόμο για τον οποίο ανυπομονώ και δεν μου αρέσει να αναλαμβάνω έναν ρόλο που δε με τρομάζει έστω λίγο. Έχω βρει μεγάλη αξία σε αυτό το είδος φόβου...και δεν τρομάζω τον εαυτό μου μόνο στην άσκηση της ηθοποιίας, αλλά και στην υπόλοιπη ζωή μου"(Άλαν Άλντα, ηθοποιός) 

Η δημιουργικότητα δεν είναι μόνο ένας τρόπος σκέψης αλλά ευνοείται και από στοιχεία της προσωπικότητας και φυσικά από εξωτερικές συγκυρίες. Χρειάζεται αυτοπεποίθηση, τόλμη, επινοητικότητα, χιούμορ, αντοχή στο ενδεχόμενο της αποτυχίας, διάθεση αυτοκριτικής, κριτικό πνεύμα, αντοχή στην κριτική των άλλων, αφοσίωση, αυταπάρνηση, πείσμα, εργατικότητα, φαντασία, απόλαυση και τύχη. 

Κλείνω με μερικούς στίχους του Οδυσσέα Ελύτη:

Πάμε μαζί κι ας μας λιθοβολούν

Κι ας μας φωνάζουν αεροβάτες

Φίλε μου όσοι δεν ένιωσαν ποτέ με τι

Σίδερο με τι πέτρες τι αίμα τι φωτιά

Χτίζουμε ονειρευόμαστε και τραγουδούμε!

******************************

Φωτιά ωραία φωτιά μη λυπηθείς τα κούτσουρα 

Φωτιά ωραία φωτιά μη φτάσεις ως τη στάχτη 

Φωτιά ωραία φωτιά καίγε μας
                         λέγε μας τη ζωή

Εμείς τη λέμε τη ζωή την πιάνουμε απ΄ τα χέρια 

Κοιτάζουμε τα μάτια της που μας ξανακοιτάζουν 

Κι αν είναι αυτό που μας μεθάει μαγνήτης, το γνωρίζουμε 

Κι αν είναι αυτό που μας πονάει κακό, τόχουμε νιώσει 

 images: http://www.ownapainting.com/images/kandinsky-GorgeImprovisation.jpg
http://www.tvscoop.tv/wp-content/uploads/2011/04/Edvard-Munch-The-Scream.jpg